سَمَرْقَنْد یا سَمَرْکنْد (به ازبکی:Samarqand- به تاجیکی:Самарқанд برگرفته از سَمَر کَند از زبان سغدی به معنی:قلعهٔ سنگی یا شهر سنگی) مرکز استان سمرقند، با جمعیتی بالغ بر ۵۹۶٫۳۰۰ نفر (برآورد تخمینی سال ۲۰۰۸)، دومین شهر بزرگ ازبکستان است. این شهر در ارتفاع ۷۰۲ متری از سطح دریا واقع شده و بیشتر ساکنان آن فارسی‌زبان هستند. سمرقند یکی از شهرهای تاریخی در آسیای میانه است. در سال ۲۰۰۱، یونسکو این شهر باستانی را در فهرست میراث فرهنگی جهان قرار داد.
طبق مطالعات تاریخ دانان، سمرقند حدود قرن هفتم قبل ازمیلاد به عنوان پایتخت پادشاهی سغد پایه گذاری شده‌است.سمرقند در قرون پانزدهم و شانزدهم میلادی شاهد عصر طلایی خود بود. شهرسازی به اوج خود رسید.اکنون آثار تاریخی معماری ساخته شده در دوران زمامداری تیموری‌ها مهم ترین آثار سمرقند است.سمرقند به دلیل ایت آثار تاریخ یدر فهرست میراث جهانی یونسکو ، قرار گرفته‌است. آثار تاریخی منحصربفرد ، معماری دیرینه ، میراث مکاتب علمی و هنری ، مراکز صنعت و پیشه وری ملی که در این شهر موجود است .
سمرقند آب و هوایی نیمه خشک با تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد و نسبتا مرطوب دارد. درجه حرارت هوا در گرمترین موقع سال (در ماه‌های مرداد و شهریور) تا ۴۰ درجه سانتیگراد می‌رسد و بارش باران بصورت پراکنده از ماه اردیبهشت تا دی ماه است.
سمرقند از بزرگ‌ترین شهرهای فرارود و یکی از کانون‌های دانش و ادب ایران پس از اسلام است و یکی از کانون‌های هنر و معماری منطقه بوده‌است. در ۱۰۰۰ م. در تصرف سامانیان درآمد. در ۱۰۲۷ سلجوقیان آن را تصرف نمودند. در دوران خوارزمشاهیان پایتخت بود. در ۱۲۱۹ توسط چنگیز فتح و ویران شد و در ۱۳۸۳ در تصرف تیمور لنگ درآمد و سمرقند پایتختش بود. بعد در ۱۵۰۵ در تصرف ازبکان (شیبانیان) و بالاخره در ۱۶۰۰ م. در تصرف استراخان و جانشینان او که نیز از نژاد ازبک‌اند درآمد و باز بتصرف ایران درآمد و در دوران قاجار روسها بتصرف آن دست زدند. پس از آن اگرچه در تصرف خانات بخارا بود ولی در حقیقت جزیی از خاک روسیه محسوب می‌گردید.
شهر سمرقند در جنوب شرقی ازبکستان ، در وادی خوش منظرهٔ رودخانهٔ زرافشان ، در محاصرهٔ کوه‌های پامیر – آلای قرار گرفته‌است.
یکی از آثار تاریخی سمرقند بنای گور امیر است که به دلیل قرار داشتن مقبره تیمور گورکانی به این نام موسوم شده‌است.این بنا در سال۸۰۷ هجری قمری احداث شده و گنبد و بارگاه آن با کاشیکاری ایرانی مزین است.