میراث ناملموس ایران در یونسکو
آیین زیارت کلیسای تادئوس
/post-134آئین زیارت کلیسای تادئوس چندی است که در فهرست میراث معنوی یونسکو قرار گرفته است. مجموعه رهبانی تادئوس قدیس که تحت عنوان کلیسای طاطاووس در فهرست آثار ملی ثبت شده است و با نام قره کلیسا نیز شناخته می شود، در استان آذربایجان غربی، در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی شهر ماکو و در مجاورت روستایی به همین نام قرار گرفته است.
وقفنامه ربع رشیدی
/post-133
وقفنامۀ ربع رشیدی نسخۀ سدۀ 13 میلادی در سال 2007 در فهرست برنامۀ حافظۀ جهانی یونسکو به ثبت رسید. حافظۀ جهانی یونسکو برنامه‌ای است که در سال 1992 از سوی کمیته مشورتی بین‌المللی پیشنهاد شد و مدیرکل یونسکو آن را تأیید کرد. هدف از این طرح حفظ میراث مستند و سهولت دسترسی به آنها و نیز ممانعت از داد و ستد غیرقانونی، تاراج، پراکندگی و نابودی این میراث ارزشمند است. مهم‌ترین معیارهای گزینش این آثار اهمیت جهانی و نیز ارزش برجسته در سطح بین‌المللی است.
شاهنامه بایسنقری
/post-132
شاهنامه ی بایسنقری یکی از آثار تاریخی ایران است که در سال 2007 میلادی در فهرست برنامه ی حافظه ی تاریخی یونسکو به ثبت رسیده است. حافظه ی جهانی یونسکو برنامه‌ای است که در سال 1992 از سوی کمیته مشورتی بین‌المللی پیشنهاد شد و مدیرکل یونسکو آن را تأیید کرد. هدف از این طرح حفظ میراث مستند و سهولت دسترسی به آنها و نیز ممانعت از داد و ستد غیرقانونی، تاراج، پراکندگی و نابودی این میراث ارزشمند است. مهم‌ترین معیارهای گزینش این آثار اهمیت جهانی و نیز ارزش برجسته در سطح بین‌المللی است.
هنر آیینی و نمایشی تعزیه
/post-131تعزیه در لغت به معنای سوگواری و برپا داشتن یادبود برای عزیزان از دست رفته است. اما آنچه پس از شنیدن نام تعزیه در ذهن ایرانیان تداعی میشود نمایشی مذهبی و آیینی است و افرادی که آشنا به فن نمایش هستند برای سوگواریهای ماه محرم و مصیبتهایی که بر امام سوم شیعیان، حسین علیهالسلام ، خانواده و یارانش در راه کربلا و صحنۀ نبرد با لشکر یزید اتفاق افتاد به اجرای نمایش میپردازند. در تعزیه چون اهمیت خواندن هنرمندانۀ اشعار بیش از روش اجرا و نمایش واقعههاست آن را در قیاس با روضهخوانی "تعزیهخوانی" نامیدهاند. تعزیه معمولاً با به اجرا درآمدن پیشخوانی نمایش مجلس اصلی آغاز میشود. کسی که تعزیه را برپا میکند "بانی"، گردانندۀ آن را تعزیه گردان"، و بازیگران آن را تعزیهخوان یا شبیه خوان می نامند.
آیین های قالیشویان مشهد اردهال
/post-130در غرب شهر کاشان در منطقهای کوهستانی چند آبادی نزدیک به هم وجود دارد که به نام اردهال خوانده میشود. مرکز این آبادیها مشهد اردهال است و مردم آن را "مشهد قالی" نیز میخوانند. این مکان را از آنرو مشهد مین امند که محل شهادت یکی از امامزادگان شیعه است. مراسم قالی شویان یکی از مراسم های آیینی با قدمتی نزدیک به یک هزارسال است که در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو به ثبت رسیده است. این مراسم معروف به «جمعه قالی»، در واقع آیینِ نمایشِ نمادینِ واقعهی شهادت، تشییع و خاکسپاری امامزاده سلطان علی است که هر ساله توسط اهالی فین کاشان و روستای خاوهی اردهال برگزار می شود.
نوروز
/post-129نوروز یکی از کهن ترین جشن های به جا مانده از دوران ایران باستان است که در نخستین روز از سال خورشیدی ایرانی با آغاز فصل بهار، در یکم فروردین ماه همه ساله با شور و نشاط بسیار در مناطق گوناگون با آداب و رسوم خاص هر منطقه در سیزده روزِ متوالی برگزار می گردد. جشن نوروز و ورود به سال نو به طور مشترک میان کشورهای برگزار کننده ی آن نظیر ایران، جمهوری آذربایجان، هند، پاکستان، قرقیزستان و ترکیه در سال 2009 میلادی (1388 هجری شمسی) در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو به ثبت رسیده است. در هفتم فروردین ۱۳۸۹ نیز نخستین دوره ی جشن جهانی نوروز در تهران برگزار شد و این شهر به عنوان «دبیرخانه ی نوروز» معرفی گردید. در برخی کشورها نوروز دارای تعطیلات رسمی است که در ایران چهار روز نخستِ فروردین، تعطیل رسمی بوده و برای برخی سازمان ها تا سیزدهم فروردین این تعطیلات ادامه دارد.
آیین های پهلوانی یا زورخانه ای
/post-127ورزش زورخانه ای یا پهلوانی یک هنر رزمی است که بیان کننده ی باورهای اسلامی، عرفانی و باستانی ایران است. این ورزش سنتی توسط ده تا بیست مرد انجام میشود و در دسته ی ورزش های نمایشی همانند ژیمناستیک قرار می گیرد. به محل اجرای این ورزش زورخانه میگویند که فضایی است سرپوشیده، برخی این بناها را شبیه به عبادتگاه های دوران باستان ایران میدانند. از نگاه تاریخی تاسیس اولین زورخانه را به پهلوان نامدار ایرانی پوریای ولی در سال 772 هجری قمری نسبت میدهند اگرچه که پیشینه ی این ورزش به دوران باستان می رسد.
هنر ساختن و نواختن کمانچه
/post-126کمانچه یکی از سازهای اصیل وکهن ایران است که تاریخچه ی طولانی دارد. از قرن های اولیه ی هجری نام آن در برخی اشعار و متون آمده است. نخستین نشانه ی تاریخی کمانچه مربوط به کتاب موسیقی الکبیر اثر ابونصرفارابی در سده ی چهارم هجری است. او در این کتاب از کمانچه با نام عربی آن رباب یاد میکند. عده ای بر این باورند که کمانچه تکامل یافته ی ساز رباب است.
نقالی، داستان سرایی نمایشی در ایران
/post-125نقالی یا پرده خوانی از آیین های کهن ایران زمین است که با گذر زمان دستخوش تحولاتی چند شده است. ریشه های این آیین را با تمرکز بر ریشه ی لغوی اش، که به معنای قصه خوانی است، باید در دوران اشکانی و گوسان هایی جستجو کنیم که به بازگو کردن قصه های حماسی شهره بودند. اگر چه سنتهای مشابه دیگری نیز به صورت داستان سرایی توأم با موسیقی، عمدتاً با تکیه بر داستان های قومی، ملی و حماسی در دوران ساسانی وجود داشت، امروزه مراد ما از آن چیزی که نقالی میخوانیمش، آیینی است که عمدتاً در دوران اسلامی رواج چشمگیری یافته است و نمیتوان آن را منفک از اعتقادات و تعلقات دینی و مذهبی اش بررسی کرد.
موسیقی بخش های خراسان
/post-124نوازندگان و خوانندگان شمال خراسان شامل سه گروه عاشق ها، بخشی ها و لوطی ها می شوند؛ که با نواختن سازهایی چون کمانچه، دوتار، دهل، سرنا، قوشمه و نی متناسب با هر رویداد تاریخی یا فرهنگی آهنگی می سازند. هر گاه آفت به جان گوسفندان می افتاد، آهنگ هایی چون "لاله زار" و اگر دشمن حمله می کرد، آهنگ های عاشقانه ایی مانند "الله مزاره" شکل می گرفت: "الله مزاره، مزاره وا چه روزگاره / الله مزاره، مزاره غریب روزگاره/ الله مزاره، مزاره عاشق گنهکاره".