پرونده راه‌آهن سراسری ایران، موسوم به راه‌آهن شمال-جنوب، در تاریخ سوم مردادماه 1400 خورشیدی در چهل و چهارمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو بررسی شد و با تصویب اعضای کمیته، این پرونده به‌عنوان بیست و پنجمین میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد. در متن معرفی «راه آهن سراسری ایران» بر روی سایت یونسکو این‌گونه آمده است:
«راه‌آهن سراسری ایران دریای کاسپین در شمال شرقی را به خلیج فارس در جنوب غربی ایران متصل می‌کند. در حالی که دو رشته کوه، رودخانه‌ها، ارتفاعات، جنگل‌ها و دشت‌ها، و چهار اقلیم متفاوت جغرافیایی را درمی‌نوردد. این پروژه که در سال 1927 میلادی آغاز شد و در 1938میلادی به بهره‌برداری رسید، مسیری 1394 کیلومتری را طی می‌کند. طراحی و اجرای پروژه راه‌آهن سراسری ایران محصول همکاری دولت ایران با 43 پیمانکار ساختمانی از کشورهای مختلف است. این راه‌آهن به دلیل مقیاس گسترده و کارهای مهندسی که برای غلبه بر مسیرهای شیب‌دار و دیگر دشواری‌ها نیاز بود، برجسته و حائز اهمیت است. ساخت این راه‌آهن سراسری مستلزم برش گسترده کوه‌ها در برخی مناطق بود، در حالی که زمین ناهموار در سایر بخش‌ها ساخت 174 پل بزرگ، 186 پل کوچک و 224 تونل، شامل 11 تونل مارپیچ، را ضروری می‌ساخت. بر خلاف بسیاری از پروژه‌های ریلی اولیه، سرمایه ساخت راه‌آهن سراسری ایران از محل مالیات‌های ملی تأمین شد تا از سرمایه‌گذاری و کنترل خارجی جلوگیری شود». (برداشت از سایت یونسکو به آدرس https://whc.unesco.org/en/list/1585/)
همان‌طور که در این متن آمده، پروژه عظیم ساخت راه‌آهن سراسری ایران در سال 1305 خورشیدی، در زمان پهلوی اول، به تصویب رسید و یک سال پس از آن مهندسان ایرانی، آلمانی و آمریکایی، اجرای این طرح را آغاز کردند. قرارداد همکاری برای ساخت این خط ریلی در سال 1306 با کنسرسیومی متشکل از کمپانی آمریکایی یولن Ulen Company و شرکت‌های آلمانی فیلیپ هولت سامان-یولیوس برگر Philip Holtzman، Julius berger و زیمینس باواونیون Siemens bou به بهای هر کیلومتر 368 تومان بسته شد. در سال 1314 بهره‌برداری کامل از این طرح آغاز شد و وزیر راه و شهرسازی آن زمان، علی منصور، در 12م مردادماه همان سال لایحه‌ای را مبنی بر تشکیل مؤسسه راه‌آهن دولتی تقدیم مجلس شورای ملی کرد تا از آن پس، «نگاهداری و به کارانداختن همه اموال و اثاثیه و ابنیه و وسایل نقلیه و ساختمان‌های فنی متعلق به خطوط آهن و کشتیرانی دریاچه ارومیه» را بر عهده گیرد.
مسیر راه‌آهن سراسری ایران نه تنها از منظر ترابری و حمل و نقل و نیز بزرگی و کیفیت پروژه بسیار حائز اهمیت است، بلکه این خط ریلی از مناطقی از کشور عبور می‌کند که دارای ارزش‌های والای تاریخی، فرهنگی و یا طبیعی است که این امر ارزشی افزوده نیز از منظر گردشگری در سطح جهانی دارد. همین امر یکی از دلایل تشکیل پرونده و درخواست از یونسکو برای بررسی و ثبت جهانی آن بود. راه‌آهن سراسری ایران در شمالی‌ترین نقطه از بندر ترکمن آغاز می‌شود و در جنوبی‌ترین مقصد خود به بندر امام خمینی ختم می‌شود. از جمله ایستگاه‌های مهمی که در این مسیر وجود دارد می‌توان به قائمهشر، گدوک، گرمسار، تهران، اراک، دورود، شهبازان و اندیمشک اشاره کرد.
پیش از این 23 اثر از ایران در فهرست میراث فرهنگی جهانی و دو اثر نیز به‌عنوان میراث طبیعی جهانی ثبت شده است. نکته جالب توجه در متن معرفی یونسکو، اشاره به نام خلیج فارس، دریای کاسپین، و خواندن ایران زمین با نام سرزمین چهار اقلیم است. این پروژه که می‌توان آن را به نوعی میراث صنعتی نیز نامگذاری کرد، به دلیل نزدیکی زمانی به عصر حاضر، و در واقع معاصر بودن با دوران زندگی ما، یکی از پرونده‌های منحصربه فردی است که با تلاش‌های راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران و نیز وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری توسط یونسکو به جهانیان معرفی می‌شود.
دیدگاه خود را بنویسید