یکی از منحصر به‌فردترین و ترسناک‌ترین سایت -موزه‌های جهان «سایت- موزه عصر آهن» گورستانی باستانی در قعر زمین است، جایی که 38 گور در کنار هم قرار گرفته و محل به خاک سپردن زن و مرد، پیر و جوان و چندین کودک است که از عصر آهن تاکنون یعنی حدود 4 هزار سال اینجا بی‌صدا خفته‌اند. فاصله طبقاتی، گور اغنیا و فقرا از هم قابل تشخیص است؛ ثروتمندان با مال و اموال خود، زنان با زیورالات و کودکان با اسباب‌بازی‎هایشان به خاک سپرده شده‌اند.

این گورستانِ شگفت‌انگیز بر اثر یک حادثه و بسیار اتفاقی کشف شده است، گفته می شود در سال 1376 و درجریان ساخت یک مرکز خرید و بعد از خاک‌برداری از این منطقه، بقایای اجسادی که در این گورستان به خاک سپرده شده‌اند، نمایان می‌شوند، بنابراین ساخت و ساز متوقف می‎شود و بعد از کاوش‎های باستان شناسی این گورستان تاریخی از دل خاک بیرون می‎آید؛ سپس بقایای اجساد و اشیای درون گورها مرمت می‌شوند و موزه آماده بازدید می‎شود. به این موزه، سایت-موزه گفته می شود؛ به دلیل اینکه اسکلت‎ها از محل دفن خود دور و به جای دیگری منتقل نشده‌اند و در واقع در بافت اصلی خود حفظ شده و به نمایش در آمده‌‌اند. در واقع این موزه اولین سایت-موزه و اولین موزه صحرایی کشور نیز است. از پله‎ها که پایین بروید به 38 گور می‎رسید که در سطوح مختلف قرار گرفته ‎اند و نشان می‌دهند که این گورستان حالت تپه ای شکل داشته است. اجساد در این گورها به صورت جنینی دفن شده‌اند که نشان دهنده اعتقاد آنها بر دین مهرپرستی یا میتراییسم است. در این دین اعتقاد به زندگی دوباره وجود داشته و اجساد در حالت جنینی به خاک سپرده می‎شده‌اند و دیواره‎ای به مثابه رحم دور آنها کشیده می‎شده‌است. همچنین در بیشتر این گورها اشیایی قرار داده شده که شامل ابزار آلات، غذا، اسباب‌بازی(برای کودکان) و یا مال و اموالی است که برای زندگی بعد از مرگ به کار مردگان می‎آید. در گور ثروتمندان ظروف و اشیا بیشتر و در گور سایرین اشیا کمتری قرار داده شده است.

بعضی از اجساد این گورستان آسیب بیشتری دیده‌اند و باستان‎شناسان معتقدند که این گورستان دومین قبر آنهاست، در واقع احتمالا آن‎ها در زمان کوچ از دنیا رفته‎اند و در جایی به امانت به خاک سپرده شده‌اند و بعد از بازگشت، پیکر آن‎ها در این گورستان دوباره خاک شده‎است.  

به دلیل قرار گرفتن این موزه در دل زمین، رطوبت هوا زیاد است، اما  برای حفاظت، اسکلت‎ها و اشیای به جا مانده درون محفظه‌های شیشه‌ای قرار گرفته‌اند و همچنین خاک گورستان برای نگهداری بهتر از اجساد با مواد شیمایی ترکیب شده و همچنین رطوبت هوا با فن و همچنین مواد شیمیایی کاهش می‎یابد.

در هر فصلی از سال می‎توانید از این موزه بازدید کنید، اما تبریز شهری سردسیر است و در زمستان هوای این شهر سرد و برفی است. بازدید شما هم از این موزه بین 30 تا 45 دقیقه به طول خواهد انجامید.  

ش