مسجد عمادالدوله، بنایی است منحصر به فرد با موقعیت مکانی خاص؛ این مسجد زیبا در مرکزشهر کرمانشاه، در بازارسنتی و درست در وسطِ تاریکه بازار ومحل تجمع و رفت و آمد قرار دارد. کرمانشاه در منطقه‌ای مرزی واقع شده و به همین دلیل، اقلیمی است با آرا و عقاید گوناگون و محلی است برای برخورد دو فرهنگ از دو کشور همجوار و حضورادیان متفاوت در تعامل با یکدیگر. همچنین خاصیتِ بافت بازار که محل تلاقی و حشر و نشر مردم است، این مسجد را تبدیل به محلی برای گردهم آمدن و تعامل صنوف مختلف کرده است؛ چهل تکه‌ای یک پارچه. در معماری این بنا هم این تعادل و بهروری عام‌المنفعه مشهود است. برخلاف مساجد شاهی مرسوم آن زمان، این بنا بدون تکلف و بسیار نزدیک به مساجد بعد از خود و حتی شبیه به بناهای دوران معاصر ایران است، به‌خصوص نوع آرایه صحن، که تلفیقی است از آجر باریک بدون لعاب و کاشی هفت‌رنگ. ولی شبستان همچنان تابع سنت آجرکاری است که تاثیرات متقابل دو کشورهمسایه در آن مشهود است. همچنین پذیرش در تفکر و سلیقه و زیبایی شناسی، روش ساخت این بنا را بسیار نوآورانه کرده و با سنت‌های متداول فاصله انداخته است.
عمادالدوله یکی از باشکوه‌ترین مساجد متعلق به دوره قاجاراست که در سال ۱۲۸۵ ه. ق با حمایت امام قلی میرزا عمادالدوله والی غرب در بازار زرگرها ساخته شد. این مسجد به شکل چهارایوانی بنا و از چند جزء مختلف تشکیل شده است، این اجزاء عبارتند از 1. سردرورودی 2.درگاه، 3.هشتی، 4.صحن(حیاط مرکزی)،5.ایوان، 6.شبستان ستون‌دار، 7.برج ساعت و 8.حجره ها وحیاط اندرونی که به‌صورت مسجد و مدرسه در کنار هم قرار گرفته‌اند. هشتی یک فضای تقسیم کننده است که در تقاطع دو دالان قرار دارد. در این بخش با ایجاد نماسازی‌های متنوع در پوشش سقف و معقلی‌کاری بسیار دلنشین، طرح‌های زیبایی به تصویر کشیده شده است. حجره‌های پیرامون صحن مرکزی برای سکونت طلاب علوم دینی بوده و طبق وقف‌نامه، طلاب با شرایط خاصی می‌توانند در آن اقامت کنند و جهت هزينه آن، تعداد قابل توجهی مغازه و همچنين کاروانسرای عمادالدوله وقف گرديده است. در ضلع شمالی صحن مسجد، ایوانی کوتاه با برج ساعت بر بالای آن و در دو ضلع غربی و شرقی، دو ایوان به قرینه یکدیگر قرار گرفته‌اند.
پس از بنای این مسجد، عمادالدوله یکی از درهای حرم حضرت علی (ع) را به کرمانشاه آورد و در مسجد نصب و بجای آن دری از نقره وقف حرم آن حضرت در نجف کرد. این در چوبی متعلق به دوره صفویه و امروز در مدخل مسجد و بازار زرگرها قرار گرفته و به «قاپی شاه نجف» شهرت دارد. درب دیگر مسجد در ضلع جنوب غربی است که با دالانی به تقاطع بازار زرگرها و بازار حوری‌آباد می‌رسد. این تقاطع، زیرِ بزرگ‌ترین گنبد بازار که به میدان مشهوراست قرار دارد. درب این حرم چوبی و با تزئینات فلزی ساده ساخته شده که از فرهنگ عربی نشات می‌گیرد درحالیکه اگر در مرکز ایران سراغ نمونه‌های درب سنتی را بگیریم، با درب‌هایی آراسته به تزئینات مفصل سنتی روبرو می‌شویم که با تکنیکی از تلفیق فلز و چوب اجرا شده‌اند.
پس از عبور از دالان به فضای وسیع صحن می رسیم؛ که صحن مرکزی مسجد در ابعاد 35×30 متردر آن قرار گرفته است. درپیرامون صحن ایوان‌های چهارگانه، حجره‌ها و راه‌های دسترسی به حیاط اندرونی، آبریزگاه(سرویس بهداشتی) و راه پله‌های دسترسی به پشت بام مسجد قرار دارد. ايوان جنوبی صحن که ورودی شبستان اصلی نيز محسوب می‌شود، از سه ايوان ديگر بلندتر و دارای تزيينات غنی‌تری است. ازاره و کف اين ايوان در دوره اخير با سنگ مرمر پوشيده شده وبخش‌های بالای ازاره، کاشي کاری است. بر کاشي‌کاری متنوع و زیبای آن، کتيبه ای نصب شده که شامل غزلی است که در آن علاوه بر نام پادشاه وقت (ناصرالدين شاه)، نام باني مسجد(امام قلی میرزای عماد الدوله) و تاريخ ساخت مسجد( 1285 ه. ق) ذکر شده است.
در ضلع خلفی ايوان، درگاهی قرار دارد که از طريق آن وارد شبستان مستطيل شکلی می‌شوند. پوشش طاق و گنبد اين شبستان، بر روی 14 ستون آجری در ميان و ديوارهای جانبی قرار گرفته است . ديوارها و سطوح پوشش بنا، آجرکاری ساده و به غير از پوشش گنبد جانب محراب، فاقد تزيين خاصی است. در ميانه ضلع جنوبي شبستان، محرابی با تزيينات کاشي کاری وجود دارد. ستون‌هاي شبستان دارای مقطع‌های مربع هستند که با بريدن گوشه‌های آنها، در ساقه به صورت 8 ضلعی جلوه‌گر شده‌اند. روشنايی شبستان از طريق روزنه‌هايی که در رأس پوشش شده، تأمين می‌شود. در ضلع شمالی صحن مسجد، ايوانی کوتاه با برج ساعتی بالای آن و در دو ضلع غربی و شرقی آن، دو ايوان به قرينه یکديگر قرار گرفته‌اند . نمای رو به صحن ايوان‌ها و حجره‌ها با تزيينات کاشی مزين شده است. در ميانه صحن، حوض جديد ساز و در زير آن، زيرزمينی است که امروزه محل ورزش طلاب می‌باشد . بر روي ايوان شرقی صحن، اتاقکی چوبين ساخته‌اند. ورودی اصلی مسجد از طريق ايوان شرقی است که با در چوبی بزرگ به راسته زرگرها مرتبط می‌شود.
نمونه دیگر از تبادل فرهنگ و هنر، ساعت بزرگی است که به گفته متولیان مسجد، آن زمان از سوئیس به این مسجد آورده و در ضلع غرب صحن و بر تنها منار مسجد و بر میل ساعت نصب شده است. این ساعت غول پیکر اولین چیزی که در بدو ورود به صحن مسجد چشم را به سمت خود می‌برد و با صدای زنگ خود، حرکت و گذر زمان و اوقات روز را به رهگذران و اهالی بازار یادآور می‌شود. تزئینات کاشی بسیار زیبا و منحصربه‌فرد این مسجد به لحاظ کیفیت اجرا و همچنین نوآوری در طرح و رنگ و همینطور درهای چوبی با کیفیت، از جمله محسناتِ الحاقات این بناست. دو منبر آجری نیز از جذابیت‌های این مسجداند که یکی در قسمت زنان و دیگری در قسمت مردان به‌صورت قرینه در دو طرف محراب و هماهنگ با آجر شبستان ساخته شده‌اند.
خصوصیات چنین بنایی با دو در ورودی و دسترسی به دو طرف بازار، نشانه اهمیت و جایگاه معنویات در فرهنگ و تمدن این شهراست. حضور این بنا با فضای معنوی‌اش دربازار شهر، تشابه فلسفه این دو مکان را در گذشته یادآور می‌شود. بازار جایی است برای داد و ستد و به‌دست آوردن منفعت، اما مسجد مکانی است برای پرورش روان و انسان‌سازی، همچنین الگویی است برای حشر و نشر انسان در هر زمینه‌ای و رسیدن به واحد که همان کمال است.
دیدگاه خود را بنویسید