بی­ گمان شهر یزد گنجینه ارزشمند و تمام ناشدنی معماری در ایران است. ثبت شهر یزد به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران و یکی از نخستین شهرهای خشتی جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو، نشان­ دهنده این موضوع است که بافت شهری قسمت قدیمی شهر یزد تا چه حد دارای ارزش‌­های فراوان معماری و زیبایی شناختی است.

اما جدای از این عناوین پرطمطراق آنچه باعث می­‌شود که در کوچه پس کوچه­ های تنگ و پیچ در پیچ بافت تاریخی این شهر دوست داشتنی حسی دوست­ داشتنی و ناب در جان و روان هر آدمی جاری شود، هویت تاریخی و اصالت معماری است که خوشبختانه تا امروز کمترین مداخله‌­ای در جهت تغییر و دگرگونی آن صورت پذیرفته است.

یکی از محله­ های شهر یزد، محله« فهادان» است. شاید باید اینطور گفت که فهادان به عنوان قدیمی ­ترین محله یزد و دارای خاص ترین سبک معماری در این شهر است. آن بخش از شهر که امروز به آن محله فهادان می­ گویند در مجاورت محله ­هایی چون شاه ابوالقاسم، بازار نو، مال میر و کوشک­ نو واقع گردیده است. گفتنی است این محله در فهرست اماکن ثبت شده میراث ملی قرار دارد.

در منابع مختلف تاریخی وجه تسمیه نام محله را کلمه«فهد» به معنی دانایی دانسته­ اند، و بر این عقیده­ اند که این محله از آن روی فهادان نام گرفت چرا که محل زندگی بزرگان، متمولین و افراد طبقه اشراف یزد در دوره­‌های تاریخی مختلف بوده ­است. در حقیقت فهادان، نام دیگری هم دارد که البته امروزه چندان رایج نیست: یوزداران. به این خاطر در قرن هشتم هجری قمری به این محله یوزداران می­‌گویند که عزرالدین لنگر از اتابکان یزد که در این محله زندگی می­‌کرده علاقه خاصی به نگهداری یوز( پلنگ ایرانی) داشته است و در همین محله از یوزهای زیادی نگهداری می‌­کرده است.

گرچه عمده مورخین و باستان شناسان فهادان را قدیمی ­ترین محله یزد می­‌دانند و آثاری مرتبط با دوره ساسانی در آن یافت شده است اما شکل­ گیری محله با شکل و شمایلی که امروزه از آن باقی مانده ، در اوایل قرن پنجم هجری قمری و عهد کاکویه آغاز شده است.

اگرچه به خودی خود قدم زدن و راه رفتن در میان کوچه ­های تاریخی این محله زیبا شاید دلیل خوبی برای رفتن به محله فهادان باشد، اما خوشبختانه زندگی جاری ساکنین این محله قدیمی حس و حال خوبی به آن داده است.

مرمت و حفظ اجزای مختلف این بافت هم به منظور افزایش کیفیت زندگی ساکنین و فعال ­سازی ظرفیت­‌های اجتماعی و اقتصادی این محله و هم به خاطر ارزش تاریخی و ذاتی بناهای واقع در محدوده محله به صورت مستمر سال­هاست که در دستور کار شهرداری یزد قرار دارد و این باعث دلگرمی است.

محله فهادان به تنهایی بخش عظیمی از آثار مهم و دیدنی یزد را در دل خود جای داده است که می‌­شود به کاروانسرای فهادان، حسینیه فهادان، مسجد فهادان، بقعه دوازده امام، مدرسه ضیاییه( یا زندان اسکندر) و غیره اشاره کرد.

چیزی را که نباید در این محله­ گردی فراموش کنید خانه­ های تاریخی واقع در این محله است که بازسازی شده و با کاربری­‌های مختلفی چون رستوران، هتل، اقامتگاه یا گالری در معرض دید قرار گرفته است. حتی پیشنهاد می­‌کنم که اگر قصد اقامت در شهر یزد را دارید سراغ یکی از چندین اقامتگاه واقع در این خانه­‌های تاریخی بروید تا علاوه بر قیمت اقتصادی بتوانید تجربه زندگی در یک خانه تاریخی آن هم در قدیمی­ ترین محله یزد را داشته باشید.

اگر خوب به اطرافتان توجه کنید آب ­انبار، بازارچه و کارگاه‌­های سنتی زیادی را می‌­بینید که حکایت از اهمیت و کانونی بودن این محله دارد. البته امروزه هم رستوران‌­ها، کافی­ شاپ­‌ها، گالری‌­ها و فروشگاه­‌های صنایع دستی فراوانی در داخل بافت محله فهادان خودنمایی می­‌کنند، و فهادان را به قلب تپنده گردشگری یزد تبدیل کرده­ اند.