قلعه ضحاک که در گویش بومی «نارین قلا» نیز خوانده میشود، در ۲۰ کیلومتری جنوب خاوری شهرستان هشترود، درون بخش مرکزی، دهستان علی‌آباد و ۵ کیلومتری جنوب روستای عربلو در استان آذربایجان شرقی جای دارد.
این قلعه نخست در سال ۱۹۷۱ میلادی به دست یک گروه باستان شناسی آلمانی بررسی شد. از پژوهش ها و یافته های تاریخی بر می آید که قلعه ضحاک به دوران اشکانی و شاهنشاهی ساسانی باز می گردد.
دژ ضحاک در نوشتارهای تاریخی با نام‌های گوناگونی همچون «دژ اژدهاک»، «قیز قلعه‌سی»، «داش قلعه‌سی»، «باروآس»، «رویی‌دژ» و «قلعه گویی» نوشته شده است. جدای از نشانه های کاربرد ارتشی دژ، گمان می رود که دژ ضحاک همانند دیگر نمونه های قلعه‌های «دختر» در فیروزآباد فارس و همچنین ارگ بم کرمان، یک پرستشگاه آناهیتایی و در پیوند با مهرپرستی باشد.
این دژ در دوران اسلامی و سده های میانه ششم و هفتم نیز آباد بوده و با آرمانهای اسماعیلی در بهره برداری از دژهای باستانی ایران سازگاری داشته است.
سراسر زمین قلعه ضحاک نزدیک به ۱۰ کیلومتر درازا و ۲ کیلومتر پهنا دارد. این قلعه از سه سو رو به پرتگاه دارد و دیوارهای آن کنده‌کاری شده است. گرچه امروزه از این دژ باستانی تنها یک چهارتاقی برجای مانده است، اما از بخش‌های گوناگونی در دژ ضحاک می توان نام برد؛ بخشهایی همچون تالار رایزنی، برجهای نیم استوانه دروازه، اتاق های بی آسمانه و اتاق های کوه کند، انبارهای سنگ، آب انبار با تاقچه، آسیاب، تنشویی، سنگ های رنگی، سفالینه ها و همچنین لوله های گِلی در هم چفت شونده به پهنای نیم متر که آب دژ را فراهم می کرده است.
چهارتاقی دژ ضحاک از جنس آجر و گچ است که از دوران پارتی بر جای مانده است. آجرهای این چهارتاقی چهارگوش ۳۲ در ۳۲ به بلندای ۱۰ سانتی متر است. گرچه چهارتاقی قلعه ضحاک امروزه پوشش تاق و یکی از پایه های تاریخی خود را از دست داده است، این بخش ها بازسازی شده است.
در دژ ضحاک یک نگاره در بخشی به گستره 121 متر از کلاغی که پنجه بر پشت گاوی می کشد، یافت شده است. کلاغ یا زاغ یکی از نمادهای میترا بوده است و گاه نیز در داستان های میترایی جانداری است که با کشتن آن گیاهان در جهان آفریده می شوند.
همچنین در کنار نگاره کلاغ و گاو، نگاره‌های دیگری مانند سرباز پارتی، سر چند شیر غران، ایزدبانو، مرد درون گل نیلوفر با پرتوهای خورشید نیز در روند کاوشهای باستان شناسی به دست آمده است.
در سال های گذشته بخش های گوناگونی برای آسانی دسترسی بازدیدکنندگان به این سازه تاریخی فراهم آمده است که از جمله آنها میتوان به پلکان در راه دسترسی به دروازه، پلکان سنگی در پیرامون، نرده نگهدرانده از پرتگاه ها در سه سو، پل فلزی بر روی رودخانه قرانقو و همچنین موزه یافته های باستانی اشاره کرد.
دیدگاه خود را بنویسید