ارگ یا مسجد خواجه تاج الدين عليشاه وزير الجايتو و ابوسعيد بهادرخان در فاصله سالهاي 716 هـ ق الي 724 هـ ق در شهر تبریز استان آذربایجان شرقی ساخته‌شده است و هم اكنون در ضلع جنوبي خيابان امام خميني واقع است. قسمت جنوبي آن داراي طاقي بزرگ بوده است كه به‌علت فرونشستن بنيان و تعجيل در اتمام آن طاق شكسته و فروريخته است. قسمتي كه اكنون به چشم مي‌خورد قسمت‌مسقف مسجد مي‌باشد كه عرض آن 15/30 متر و ارتفاع ديوارهاي دور آن به طور متوسط 30 متر است. درحفريات اخيردريافته‌‌اند كه 7 متر از ديوارها زير خاك مانده است.
عرض ديوارها 40/10 متر و داخل آنها مركب از دو ديوار عريض مستحكم‌است كه در چند مرحله به وسيلة طاق‌هاي متعدد به يكديگر اتصال يافته‌اند. اين بنا در زمان عليشاه مسجد جامع شهر و مزين‌به كاشي و ستونهاي مرمري و كتيبه گچبري بود. خاك و اغلب آجرهاي اين ديوار زرد رنگ و از استحكام فوق العاده‌اي‌برخوردار است.از نوشته‌هاي ابن بطوطه چنين استنباط مي‌شود كه در كنار اين مسجد خانقاه و مدرسه‌اي وجود داشته كه به صورت يك مجموعة علمي و مذهبي مورد استفاده قرار مي‌گرفته است.
در دوران قاجاريه صحن و محل زاويه و مدرسه عليشاه را مبدل به انبار غلات و مخزن مهمات قشون ساختند و حصاري دورآن كشيدند و نام ارك را به آن نهادند. اين بنا بارها هدف توپ‌ها و گلوله‌هاي دشمن قرار گرفته بود. در انقلاب مشروطيت نيزيكي از سنگرهاي مسلط بر شهر محسوب مي‌شد. در اوايل حكومت رضاشاه (سالهاي بعد از1320) صحن آن به صورت‌گردشگاه عمومي درآمده بود.
ليدي شيل كه در دوره قاجاريه در ايران اقامت كرده بود در مورد اين بنا مي‌نويسد.«...جالبترين ساختماني كه در تبريز ديدم،يك عمارت آجري به ارتفاع تقريباً هفتاد فوت بود كه به نام «ارك» معروفيت داشت و معلوم بود كه در گذشته‌هاي خيلي دوربنا شده است.
حمداللّه مستوفي دربارة بزرگي و عظمت اين بنا آن را به ايوان كسري تشبيه كرده و چنين نوشته است.«...مسجد جامع بزرگي‌ساخته‌اند كه صحنش دويست وپنجاه گز در دويست گز و در صفه‌يي بزرگ، از ايوان كسري به مداين بزرگتر، اما چون درعمارتش تعجيل كردند، فرود آمد...»
اواخر قاجار مامنی برای مشروطه خواهان و مبارزانی چون ستارخان و باقرخان بود. رضا شاه پهلوی اطراف آن را تبدیل به باغ کرد که به باغ ملی معروف شد. بعد از انقلاب در سال 1360 طی دستوری این مسجد دوباره کاربری مسجد پیدا کرد و محلی برای اقامه نماز جمعه شد. به این منظور و به جهت اضافه‌کردن سوله‌های جدید، با دینامیت و مواد منفجره قسمت اعظم این بنا بار دیگر تخریب شد و از آن، جز دیواری بلند و یک محراب زیبا چیزی باقی نمانده است.
آدرس: خیابان امام. روبروی خیابان فردوسی- جنب مصلی تبریز
دیدگاه خود را بنویسید