ارگ یا مسجد خواجه تاج الدين عليشاه وزير الجايتو و ابوسعيد بهادرخان در فاصله سال‌هاي 716 هـ ق الي 724 هـ ق در شهر تبریز استان آذربایجان شرقی ساخته‌شده است و هم اكنون در ضلع جنوبی خيابان امام خمينی واقع است. قسمت جنوبی آن دارای طاقی بزرگ بوده است كه به‌علت فرو نشستن بنيان و تعجيل در اتمام آن طاق شكسته و فروريخته است. قسمتی كه اكنون به چشم می‌خورد قسمت‌مسقف مسجد می‌باشد كه عرض آن 15/30 متر و ارتفاع ديوارهای دور آن به طور متوسط 30 متر است. درحفريات اخير دريافته‌‌اند كه 7 متر از ديوارها زير خاك مانده است.
عرض ديوارها 40/10 متر و داخل آنها مركب از دو ديوار عريض مستحكم‌است كه در چند مرحله به وسيلة طاق‌های متعدد به يكديگر اتصال يافته‌اند. اين بنا در زمان عليشاه مسجد جامع شهر و مزين به كاشی و ستونهای مرمری و كتيبه گچبری بود. خاك و اغلب آجرهای اين ديوار زرد رنگ و از استحكام فوق العاده‌ای برخوردار است.از نوشته‌های ابن بطوطه چنين استنباط می‌شود كه در كنار اين مسجد خانقاه و مدرسه‌ای وجود داشته كه به صورت يك مجموعة علمی و مذهبی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
در دوران قاجاريه صحن و محل زاويه و مدرسه عليشاه را مبدل به انبار غلات و مخزن مهمات قشون ساختند و حصاري دورآن كشيدند و نام ارك را به آن نهادند. اين بنا بارها هدف توپ‌ها و گلوله‌هاي دشمن قرار گرفته بود. در انقلاب مشروطيت نيزيكی از سنگرهای مسلط بر شهر محسوب می‌شد. در اوايل حكومت رضاشاه (سالهای بعد از1320) صحن آن به صورت‌گردشگاه عمومی درآمده بود.
ليدی شيل كه در دوره قاجاريه در ايران اقامت كرده بود در مورد اين بنا مي‌نويسد.«...جالبترين ساختماني كه در تبريز ديدم،يك عمارت آجري به ارتفاع تقريباً هفتاد فوت بود كه به نام «ارك» معروفيت داشت و معلوم بود كه در گذشته‌های خيلی دوربنا شده است.
حمداللّه مستوفی دربارة بزرگی و عظمت اين بنا آن را به ايوان كسری تشبيه كرده و چنين نوشته است.«...مسجد جامع بزرگی ساخته‌اند كه صحنش دويست وپنجاه گز در دويست گز و در صفه‌يی بزرگ، از ايوان كسری به مداين بزرگتر، اما چون درعمارتش تعجيل كردند، فرود آمد...»
اواخر قاجار مامنی برای مشروطه خواهان و مبارزانی چون ستارخان و باقرخان بود. رضا شاه پهلوی اطراف آن را تبدیل به باغ کرد که به باغ ملی معروف شد. بعد از انقلاب در سال 1360 طی دستوری این مسجد دوباره کاربری مسجد پیدا کرد و محلی برای اقامه نماز جمعه شد. به این منظور و به جهت اضافه‌کردن سوله‌های جدید، با دینامیت و مواد منفجره قسمت اعظم این بنا بار دیگر تخریب شد و از آن، جز دیواری بلند و یک محراب زیبا چیزی باقی نمانده است.
آدرس: خیابان امام. روبروی خیابان فردوسی- جنب مصلی تبریز
دیدگاه خود را بنویسید