درّه ورزاب منطقه تفریحی مورد علاقه ساکنین دوشنبه است. در آنجا تعداد زیادی منطقه تفریحی و مکان‌هایی برای استراحت و يا به قول تاجيك‌ها دم‌گيری وجود دارد. ورزاب به عنوان یک منطقه جغرافیایی کوچک نزدیک دوشنبه، در نقطه تقاطع سرچشمه رود ‌ورزاب و قسمت‌های مرکزی از سراشیبی‌های جنوبی رشته کوه حصار بسیار شناخته شده است. ناحیه ورزاب در مرزهای شمالی درّه زرافشان و در سراشیبی‌های شمالی رشته کوه حصار واقع شده است. از شرق به درّه رامیت و از جنوب‌ شرقی به راحتی و وحدت می‌رسد. بزرگراه‌هایی که دوشنبه را با بخش‌های شمالی کشور و درّه فرقانه، استرفشن (اوراتپّه‌سابق)، خجند، (لنين‌آباد‌سابق) و عینی و پنجکنت، به هم پیوند می‌دهند از درّه ورزاب عبور می‌كنند.

بخش‌های پایینی رودخانه ورزاب به سمت دشت وسیعی که دوشنبه در آنجا واقع شده سرازير شده و در دورتر از غرب پایتخت به رودخانه کافرنهان می‌ريزد. از ابتدا تا انتها فقط 72 کیلومتر وسعت دارد و تفاوت ارتفاع رودخانه از سرچشمه تا پایین‌ترین حدّ خود فقط 5/1 کیلومتر است. 



درّ‌ه‌های فرعی رودخانه ورزاب

پوشش‌گیاهی در سرچشمه رودخانه ورزاب پرپشت و متنوّع است. درختان سرو کوهی، گردو، افرا، سیب، گیلاس، آلو، و پوشش گیاهی درختی بوته‌ای هستند. نزدیک دوشنبه در درّه ‌ورزاب آبشار‌ گوسگارف یکی از زیباترین نقاط در رشته‌ کوه حصار قرار دارد. یک رودخانه‌ی وحشی سال‌ها پیش یک شکاف عمیق را در صخره‌های عمودی ایجاد کرد که توسط آن آبشاری به ارتفاع 30 متر ایجاد شد.



مسير پياده روي آبشار گوسكارف


در اين منطقه تعداد زیادی از آبشارهای کوچک وجود دارند که پس از برخورد به کف رودخانه قطرات آنها به هزاران قطره‌ی کوچکتر تبدیل می‌شوند و در زیر نور آفتاب درخشندگی زیبایی را پیدا مي‌كنند. مسیر پیاده‌رو آبشار گوسكارف از 21 کیلومتری درّه‌ی ورزاب شروع می‌شود. از آنجا تا آبشار 2 الی 3 ساعت پیاده راه است.(تقریباً 8 کیلومتر)
ماه‌های فرودين، ارديبهشت و خرداد بهترین زمان برای پیاده‌روی به سمت آبشار هستند. در این زمان از سال سراشیبی‌های كوه‌ها پوشیده از لاله‌های قرمز و زرد و چمن‌های سبز و دیگر گیاهانی است که شکوفه زده‌اند. آن‌ها‌یی که عاشق تجربه‌های هیجان‌انگیز هستند می‌توانند خودشان یک آب درمانی غیرمعمول را امتحان کنند. آنجا یک استخر نسبتاً عمیق که با آب فوق‌العاده سرد پر شده است وجود دارد و آبی که از ریزش آبشار به اطراف پخش می‌شود، هوای دلنشینی به محیط اطراف می‌دهد. جدا از آبشار، درّ‌ه‌های سياما، اجوك و كاندار و رودهای می‌خوره و تاگاب که به رودخانه‌ی ورزاب جریان دارند نیز بسیار پرطرفدار هستند. زیبایی منحصر به فرد این درّ‌ه‌ها متحیّر کننده است. سراشیبی‌های درّه‌ی اجوك(25‌کیلومتری دوشنبه) کیلومترها در کوه‌های شمال شرق ورزاب توسط درخت مو، پوشیده شده است. همچنین در آنجا درخت‌های سیب، گیلاس و آلو نیز به وفور وجود دارد. امّا اصلی‌ترین جاذبه این درّه تعداد زیاد درخت های افرای چناری است که مردم محلّی آنها را با نام چنار مي‌شناسند.

 آبشار گوسگارف

 مسير پياده‌روی رودخانه می‌خوره

نام درّه از سر رودخانه آجاك که از رود ورزاب جریان دارد گرفته شده است. پیاده‌روی در امتداد درّه آجاك یک تجربه فرح‌بخش است. آب‌وهوا در اینجا معتدل است. رودخانه آبگیر‌های زیادی دارد که برای شنا بسیار با صفا هستند و ساحل شنی که می‌توانید در آن حمام آفتاب بگیرید. حرکت کردن در امتداد درّه این امکان را به وجود می‌آورد که روستای سيمين‌ گنج که برای محصول انگورش شهرتی مثال زدنی دارد را ببینید.
درّه كاندار (در 31 کیلومتری دوشنبه) منطقه حفاظت شده است که گیاهان منحصر به فردی در آنجا محافظت می‌شوند. در درّه انتهای درّه ورزاب باغ‌های کشاورزی دانشگاه‌ علوم ‌تاجیکستان قرار دارد که در اواخر سال 1930 تأسيس شده‌اند. انجمن گیاه‌شناسی ‌آکادمی ‌علوم از درّه به عنوان یک آزمایشگاه طبیعی بزرگ استفاده می‌كند. کارمندان انجمن گونه‌های مختلفی از درختان، بوته‌ها و گیاهان را در این درّه پرورش می‌دهند و خو‌ گرفتن گیاهان با محیط و رشد آنها را در شرایط کوهستانی مشاهده مي‌كنند. باغ‌ها بزرگ نیستند با وجود این تقریباً یک دهم از پوشش‌گیاهی کشورهای (CIS) در اینجا جمع شده است كه بیش از دوجین از آنها را نمی‌توان در جای دیگری یافت.

 

درّه رود آجاك

تقریباً در 38 کیلومتری دوشنبه رودخانه ورزاب به یکی از بزرگ‌ترین ریزآبه‌ها می‌پیوندد. رودخانه تكاب از به هم پیوستن رودخانه‌های تويقوتل و وارمانيق شکل گرفته است. در بالای تكاب در 2200 متری از سطح دریا فلات سفيددارا محل اسکی تاجیکستانی‌ها قرار دارد.

پيست اسكي سفيد دارا- تكاب

از سال 1970 اسکی باز‌ها به این فلات می‌آیند. المپیک مدرسه‌ای بچّه‌ها که اسکی روی ‌تپّه است اینجا سازماندهی شده است. یک مجتمع مسکونی که شامل یک ساختمان 4 طبقه (جایی که مدرسه و هتل واقع شده است.) خانه‌های سيّار زيادی نيز در اين محل وجود دارد با اين توضيح كه همه‌ی ساختمان‌ها نیاز به نوسازی و تعمیر عمده دارند.
برف که در اوایل نوامبر و بعضی وقت‌ها در اواخر اکتبر می‌بارد در این فلات 7 ماه در سال ذوب نمی‌شود. اغلب در زمستان هوا صاف و آرام با آفتاب زیاد است. در آنجا دوپل کابلی به طول یک کیلومتر قرار دارد که اسکی باز‌ها برای رفتن به قلّه می‌توانند از آن استفاده کنند. این جا همیشه در فصل اسکی و در آخر هفته‌ها و روز‌های تعطیل بسیار پر ازدهام است. می‌توانید لوازم اسکی را در این جا کرایه کنید. بهترین راه برای رسیدن به فلات استفاده از وسیله‌ی نقليه سواري است.
بعد از روستای هوشیاری در42 کیلومتری دوشنبه یک جاده فرعي در سمت چپ شما را به خواجه‌آب‌گرم (1790 تا1960 متری از سطح دریا) مي‌رساند. تفریح‌گاه و استراحت‌گاه خواجه‌آب‌گرم از بزرگراه قابل دیدن نیست. 

مجتمع هاي آبدرماني و استراحتگاه خواجه آب‌گرم

در سال 1970 یک مجتمع افتتاح شد که شامل سه غرفه‌ی بزرگ ده، شش، و چهار طبقه می‌شود. آنها همه‌ی وسایل مورد نیاز مفید برای معالجه و اقامت راحت را دارا می‌باشند. این مجتمع توسط معمار فرانسوی ساخته شده و نمای ساختمان‌ها به خوبي با محیط اطراف منطبق می‌باشد. ساختمان‌ها نه تنها آمیزه‌هایی منطبق با طبیعت هستند بلکه چشم‌اندازهای زیبا از قلّه‌ها و سراشیبی‌های مقابل را برجسته‌تر کرده‌اند. ‌مادّه‌ی اصلی معالجه در این تفریح‌گاه آب‌معدنی است. نیتریک-سیلیس، شور، هیدرو کربنات، سولفات سدیم، کلسیم و... عناصر تشکیل دهنده‌ی آب هستند.
درجه‌ی 45 تا 66 درجه سانتی‌گراد برای حمام کردن مورد استفاده قرار می‌گیرد. هر لیتر از آب محتوی نیم‌گرم از نمک حل شده می‌باشد. چشمه‌های آب‌گرم معدنی خواجه‌ آب‌ گرم زمان زيادی است که شناخته شده‌اند. آنها از منطقه‌ی گسلی و محلّ تلاقی سنگ خارا‌های قرمز سرچشمه می‌گیرند. در مساحتی حدود 400 متر نزدیک به 40 چشمه وجود دارد كه در آنجا 7 چاه حفر شده است. چنین ترکیبی از آب را فقط در شامونی فرانسه می‌توان یافت.

دمای آب ترکیبی از بخار‌گرم و رادون بسيار داغ بوده و به 92 درجه‌سانتی‌گراد مي‌رسد. برای اوّلین‌ بار خروج بخار رادون در سال 1930 اتفاق افتاد. یک سوراخ در زمین و در نزدیکی یک سنگ وجود دارد كه یک نفر به راحتی در آن سوراخ جا می‌گيرد. این نوعی سرداب است که در آن آب‌های‌ گرم معدنی از اعماق زمین می‌جوشد.
برای مقاصد درمانی شخص بایستی لباس‌هایش را از تن درآورده و با کتی از پوست گوسفند وارد چاه شود. بعد از چند دقیقه سونا شخص از چاه بیرون می‌آيد. چنین رویه‌ای 2 الی 3 مرتبه در روز تکرار می‌شود. هم اکنون این معالجه زیر نظر کادر پزشکی شایسته انجام می‌شود. بیماری‌های نقرس، مفصل، ماهیچه و دستگاه سیستم عصبی، بعلاوه اختلالات در بیماری‌های زنان در این مکان معالجه می‌شوند. منطقه آب‌ و‌ هوای کوهستانی دارد امّا نه به سرمای شدید زمستان. خشکی هوا عامل مهم در معالجه است. بیش از 30 گونه گیاه ‌وحشی در پیشرفت پزشکی در این مکان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تقریباً در 2000 متری از سطح دریا فلات "روي‌دشت" قرار دارد. در میان دوست‌داران اسکی محلّی فلات ‌خواجه‌ آب‌گرم معروف است. فلات کیلومترها در ارتفاع 2200 تا 2500 متر گسترش یافته است. فلات کاملاً برای اسکی کردن مناسب است اگر چه وسایل مورد نیاز بسیاری را کم دارد و فقط علاقه‌مندان از آنجا استفاده می‌كنند.
رود‌خانه سياما (در 45 کیلومتری دوشنبه) برای آب شفّاف و آبی‌ رنگش، درخت‌های سیب‌ وحشی، رز‌های‌ وحشی، بوته‌زارهای فراوان و بوته‌های انگور ‌فرنگی که مقدار فراوانی از دانه‌های آنها در پاییز در آنجا یافت می‌شود پرطرفدار است.

رودخانه سياما

این رودخانه از ارتفاعات 3300 متری از يخچال مدوژي‌ زَماك شروع شده و در مسیر 21 کیلومتری حدوداً بیش از 2000 متر به پایین سرازیر می‌شود. در طول مسیر موانع و آبشارهای فراوان قرار دارد. حتّی در داغ‌ترین روز‌های تابستان هم آب رودخانه سياما فوق‌العاده سرد است. رودخانه همیشه زلال و تمیز است. حتّی در طی طغیان‌های رود‌خانه در فصل بهار هنگامی که آب رود‌خانه ورزاب به خاطر جریان سریع با سنگ‌ها و سنگ‌ریزه‌ها مخلوط شده است، آب رود‌خانه سياما همیشه به طور شگفت‌آوری آبی است. بعد از آن که رود‌خانه‌های سياما و ورزاب به یکدیگر می‌پیوندند، به نظر می‌رسد آنها مسیری جدا از هم دارند. تا زمانی که آب آنها چندین متر دورتر در پایین دست‌رود کاملاً با هم می‌آمیزند. 

در بالای رود‌خانه سياما چندین قلّه با ارتفاع بیش از 4 هزار متر برای علاقه‌مندان به کوهنوردی وجود دارد. قلّه سياه با ارتفاع 4065متر، اوج‌چهار با ارتفاع 4050متر، شيراكايا با ارتفاع 4180متر، قلّه جوانان با ارتفاع 4200متر، و بالشای با ارتفاع 4100متر نمونه‌ای از اين قلّه‌ها می‌باشند. در اینجا قلّه‌هایی برای هر نوع سلیقه‌ای وجود دارد. حتی کوهنوردان تازه‌ کار می‌توانند به بعضی از آنها صعود کنند در حالی که کوهنوردان با تجربه‌تر می‌توانند به قلّه‌های مناسب خودشان دست پیدا کنند.

مسير صعود با درجه سختي A2

درّه سياما هیچ زیست‌گاهی ندارد. بعضی وقت‌ها چوبان‌ها گلّه‌های خودشان را برای چرا به دهانه‌ی رود‌خانه ايگزاك در بالای رودخانه سياما می‌برند. مردم محلّی به ندرت در این جا دیده می‌شوند.
حرم‌كول که در 3000 متری از سطح دریا قرار دارد. (یکی دیگر از سر رودخانه‌ی ورزاب) یک نقطه سردسیر در منطقه دوشنبه به حساب می‌آید. درجه دمای آب رودخانه حتّی در فصل تابستان به ندرت به بالای 5 درجه سانتیگراد می‌رسد. احتمالاً هر ساله در این مکان بیشترین ریزش بهمن در کشور تاجيكستان رخ می‌دهد. ریزش بهمن‌ها در ماه‌های فروردين و آذر رخ می‌دهند. در آنجا تقریباً 2000 میلی‌متر بارندگی در هر سال وجود دارد كه تقریباً سه برابر بیش‌تر از دوشنبه است. در زمستان سطح برف به 5 متر، تقریباً به بلندی یک ساختمان دو طبقه می‌رسد.

ارتفاعات بالادستي حرم كول و بهمن در حال ريزش

یکی دیگر از منظره‌های اصلی درّه می‌خوره تونلی است که از میان كوه‌ها می‌گذرد و نزدیک به 6 کیلومتر طول دارد. اين تونل توسط شركت سابير ايران ساخته شده و به تونل‌ انزاب شهرت دارد. تکمیل اين تونل جاده دوشنبه به خجند و بخش‌های مرکزی را به بخش‌های شمالی کشور متّصل می‌کند که این مسیر در تمام طول سال قابل استفاده است. پرتال‌های شمالی و جنوبی انزاب به ترتیب 141 و 73 کیلومتر از شهر دوشنبه  مرکز کشور تاجیکستان فاصله دارند. بزرگراه انزاب از دل کوه‌های موسوم به  حصار عبور می‌نماید و بدلیل شرایط اقلیمی بسیار سرد منطقه، گردنه انزاب 5  الی 7 ماه از سال مسدود می‌باشد. با احداث تونل‌های رفت و برگشت، گردنه  انزاب از مسیر حذف شده و عملا عبور و مرور در تمام طول سال برقرار خواهد  بود. پروژه انزاب شامل حفاری، تحکیم و پوشش بتنی دو تونل موازی می‌باشد.  تونل اول بنام (ATT) براي عبور و مرور وسایل نقلیه و تونل دوم بنام (VDT)  براي هوادهی طراحی گردیده است. این دو تونل بفاصله 27 متر از یکدیگر حفاری  می‌گردند که در هر 205 متر بوسیله یک تونل ارتباطی به یکدیگر متصل  می‌گردند. متاسفانه هم اكنون اين تونل وضعيت بسيار نامناسبي داشته و به  دليل اجراي نامناسب و آبريزی‌های فراوان در داخل تونل با مشكلات زيادی براي  استفاده همراه شده و تا حدود زيادی توان فنّی و مهندسی كشور ايران در  زمينه تونل‌سازی در نزد مردم تاجيك زير سؤال رفته است.

گردنه انزاب

بعد از روستای زیدی تقریباً در 74 کیلومتری شهر دوشنبه راه طولانی 20 کیلومتری پیچ‌ در‌ پیچ گذرگاه و گردنه انزاب با پیچ‌های شدید آغاز می‌شود. پس از یک ساعت‌ و‌ نیم رانندگی از روستای زیدی می‌توان نوک هرمی شکل قلّه‌ی انزاب را دید که ارتفاعی بالغ بر 5254 متر دارد.
در شرق، قلّه‌های پوشیده از برف "زمين قرار" دیده می‌شوند. یک ایستگاه هواشناسی در گذرگاه در حال کار است. تقریباً همیشه این منطقه باد‌خیز است. در تابستان و در هوای آفتابی امکان اسکی کردن وجود دارد. در تابستان شما می‌توانید کندوهای عسل را در سراشیبی‌های گذر‌گاه ببینید و عسل‌کوهی ‌معطّر و عالی را خریداری کنید. به علّت توده‌های عظيم برف از نیمه‌ی دوم آبان‌ماه گذرگاه مسدود است.
در 16 کیلومتری شمال‌ شرقی روستای زیدی و در ارتفاع 3003 متری، چشمه‌های آب‌ سرد کربن‌دار معدنی خواجه سنگ‌ خاك قرار دارند. فوران بخار آب‌های معدنی را می‌توان از بین شکاف‌های کریستالی شکل دید که بر اثر فشار زیاد گاز‌ کربنیک به وجود می‌آیند. مزه‌ی آن یادآور آب معدنی "نارزان" است و برای ساکنان مرکز به عنوان آب معدنی انزاب شناخته شده است.
بعد از افتتاح تونل انزاب توسط رئيس‌ جمهور ايران و تغيير مسير گردنه انزاب به سمت تونل انزاب چشمه‌های آب سرد معدنی از مسير تردد ماشين‌ها خارج شده و برای رسیدن به این چشمه‌ها هم اكنون بايد از كمك راهنمايان محلّی استفاده نماييد. دولت تاجیکستان درّه‌ی ورزاب را یک مکان تفریحی-گردشگری اعلام کرده و تعداد زیادی پروژه‌های اساسی در این مکان در دست ساخت است.
با تور گروهی ازبکستان و تاجیکستان همراه شده و از جاذبه‌های گردشگری تاجیکستان بازدید کنید.

از چپ به راست قلّه جيم‌ تارگای كوچك و بزرگ - بادخانه - چپ‌درّه و قلّه گنزه

بيس كمپ

منبع:کتاب دیارتاجیکان/گردآورنده: ج عابدخراسانی