لازوريت[2] يا همان سنگ لاجورد يا لاژورد نام دیگر این سنگ معدنی است که طیف متنوعی از نیلی، بنفش، آبی گل‌گندم یا سبز‌آبی دارد. منابع محدودی از این سنگ در جهان وجود دارد. در افغانستان، تاجیکستان، روسیه و شیلی معادني از اين سنگ پيدا شده است. بهترین سنگ‌های نیلی فقط در پامیر غربی و افغانستان استخراج می‌شود و بسیار نادر است.[3] نمونه‌های لاجورد معمولاً به علّت نا‌خالصی خالدار یا راه‌راه هستند. کریستال‌های پریت طلایی، پریت سولفوریک این سنگ را به نحو خاصی زیبا می‌سازد. لاجورد هرگز شکسته نمی‌شود حتّی وقتی حرارت داده می‌شود. این ویژه‌گی‌ها در زمان باستان شناخته شده بوده و برای تایید اصالت آن مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
در نسخه‌ی خطی ارمنی مربوط به قرن 17 آمده است؛ لاجورد واقعی و گران‌بها آن است که بتوان آنرا 10 روز در آتش نگاه داشت بدون آنکه تغییری بر رنگ آن پدید آید.
نمونه سنگ لازوريت يا همان سنگ لاجورد
با کشف پیکره‌ای با گردن‌آویز در مقبره‌ی فرعون مصر و تسبیحی در مقبره سوشيان که از لاجورد بدخشان ساخته شده، ثابت می‌شود انسان از مدّت‌ها پیش سنگ‌ها را می‌شناخته است. لاجورد زمانی برای تزئین تاج‌های شاهی و ستون‌های مقبره‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
رنگ دانه‌های لاجوردی که بزرگ‌ترین نقّاشان برای به تصویر در‌آوردن آسمان درخشان از آن استفاده می‌کردند از لاجورد ساخته می‌شد. به علّت کمیابی و قیمت بالای لاجورد، زمانی در چین به همراه نقره و طلا فروخته می‌شد. لاجورد برای ساختن توپی بر سرپوش صاحب منصبان چینی مورد استفاده قرار می‌گرفت که نماد قدرت آنها محسوب می‌شده است. پودر سنگ لاجورد در تولید سرامیک برای مینا کاری، لعاب دادن ظروف چینی و شیشه مورد استفاده قرار می‌گرفت. گنبد آبی مساجد، کاشی‌های سفالی، گل‌دسته‌ها و مدارس در بسیاری از شهر‌های آسیای مرکزی نیز حاوی مقداری از این سنگ ارزشمند است. تا اوایل قرن 20 نیز این سنگ معدنی در آسیای مرکزی دارای ارزش دارویی محسوب می‌شده است. تصوّر می‌شود که از این سنگ برای درمان بیماری‌های چشم و بهبود انعقاد خون استفاده می‌شده است. عليرغم ارزش بسیاری که برای آن قائل می‌شدند مکان واقعی معادن لاجورد مدّت‌ها نامعلوم باقی ماند. مردم مکان آن را بخارا، ترکستان، افغانستان، هند، ایران یا تبّت می‌دانستند. امّا این‌ها تنها مکان‌هایی بودند که این سنگ فروخته می‌شده است.
سنگ مهره لاجورد
کاوش‌هایی برای کشف این راز در اوایل قرن 19 آغاز شد. این راز با کشف معدن لاجورد سرسنگ كه در افغانستان و در 70 کیلومتری جنوب فيض‌آباد و 3 کیلومتری روستای گارن در سراشیبی شیب غربی رودخانه كوكچا قرار دارد بر ملا شد. لاجورد نیلی‌رنگ، زیبا و گران‌بها در آن مکان استخراج می‌شده است و به لهجه‌ی افغانی آن را نیلی می‌نامند.
لاجورد آبی روشن کیفیّت کمتری دارد و ضعیف‌ترین نوع آن که رنگ مایل به سبز دارد كه آن را سوفزی می‌نامند. استخراج لاجورد در اواخر عهد حجر (قرن 4 قبل از میلاد) آغاز شد. جاده‌ای که برای حمل این سنگ به دیگر کشور‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت "جاده‌ی بزرگ لاجورد" نام داشت. معدن سر سنگ تنها معدن جهان است که حداقل از 6500 سال پيش تا به حال بدون وقفه مورد بهره‌بردارى قرار داشته است. شايد فقط معدن فيروزه نيشابور بتواند در اين زمينه با آن رقابت کند. معادن ديگرى که جديداً کشف شده‌اند يکى در کنار درياچه بايکال در سيبرى و همچنين اوکال[4] در شيلى است. از نظر مرغوبيّبت باز هم بدخشان برترين است.[5] معدن سرسنگ توسط ابو‌ریحان بیرونی توصیف و سنگ لاجور بدخشان نامیده شده است. استخراج لاجورد به روش ساده‌اي انجام می‌شد. قسمتی از معدن با آتش حرارات داده و بعد با آب سرد می‌شد. دینامیت نیز بعد‌ها به همین منظور مورد استفاده قرار گرفت.
معدن‌ها کاملاً مخفی بودند و تمام آنها اموال حاکم افغان محسوب می‌شدند. اینکه این معدن تنها معدن لاجورد بود یا خیر مدّت‌ها مانند رازی باقی ماند تا اینکه در سال 1930 معدن دیگری در گورنو بدخشان، منطقه خود‌مختاری در تاجیکستان در 4500 متری از سطح دریا کشف شد. این معدن در جلگه رودخانه کوچک لاجورد دریا قرار داشت که از رودخانه بزرگتر بادام‌دارا که خود از ریزابه‌های رود‌خانه‌ی شاه‌دارا می‌باشد، منشعب می‌شود. آنطور که مردم منطقه به یاد می‌آورند معادن لاجورد در پامیر به جز بدخشان شناخته شده بودند امّا دور از دسترس قرار داشتند. اين معادن مقدّس و حتّی کشنده محسوب می‌شدند. لاجور معدن افسانه‌ای دیگری است که نام محلّی پاميری خود را حفظ کرده است. رود کوچکی واقع در درّه عمیقی که معدن در آن قرار دارد به همین نام شناخته می‌شود. اوّلین شرح زمین‌شناسی بر این معدن توسط کاشف تاجیک پامير تبار در سال 1934 نگاشته شد. گرچه اطّلاعات بدست آمده مقدماتی بود امّا نظریه روشنی نسبت به وسعت معدن ارائه می‌داد. مطالعات بعدی لاجور تا منطقه عظیمی از معدن لاجورد که حاوی مرمر نیز بود و تا 400 متر کشیده می‌شد ادامه پیدا کرد. سنگ‌های معدنی تنها در سطح قرار نداشتند بلکه در عمق حداقل 607 متری نیز پیدا شدند. طی دوره‌ی شوروی لاجورد به صورت صنعتی استخراج می‌شده است.
 |  |
 نمونه سنگ‌های لاجورد معدن سرسنگ بدخشان افغانستان |  نمونه سنگ‌های لاجورد معدن سرسنگ بدخشان افغانستان |
[1]. lojvar
[4]. ocalle
[5] مقاله منتشر توسط خانم دكتر فرزانه بهار در سايت زمين شناسي و اكتشافات معدني كشور
[6].Michael R.W. Peters (2009). Blockenweg, Deutschland. Realgems Retrieved , from Copyright © 2007 www.realgems.org [Electtronic Version] Web site ttp://www.realgems.org/list_of_gemstones/lazurite.html
منبع: کتاب دیار تاجیکان، گردآورنده: جواد عابد خراسانی
دیدگاه خود را بنویسید