درياچه ساریز تاجیکستان

در فوریه سال 1911 در مرکز پامير زلزله‌ای در مقیاس 9 ریشتر به وقوع پیوست و سبب یک رانش عظیم شد که رودخانه مرغاب را مسدود کرد. قسمت پهناوری از سراشیبی‌های موزكال فرو ریختند و به آرامی روستای اوسای در زير حجم عظيمی خاك مدفون شد. تقریباً 90 سکنه از روستا کشته شدند. احتمالاً آنها هرگز نفهمیده‌اند چه اتفاقی افتاده است. مسدود شدن رودخانه سبب ایجاد یک دریاچه شد. دریاچه شروع به انباشتن آب رودخانه کرد و یک سال بعد از زلزله به روستای سارز سرازیر شد. درياچه سارز درارتفاع 3000 متری واقع شده و تقریباً 55 کیلومتر طول و به طور متوسط بين 1.5 تا 3.5 کیلومتر عرض دارد. درياچه سارز با حداکثر عمق تقریبی 500 متر مساحتی نزديك به 80 کیلومتر را پوشش می‌دهد. دمای آب تقریباً 4 الی 6 درجه‌ی سانتی‌گراد است.

ارتفاع سد از کف دریاچه تقریباً 570 متر است. ارتفاع فضای خالی ديواره سد نزديك 67 متر می‌باشد. ديواره درياچه 5 کیلومتر طول با پهنای متوسط 3.2 کیلومتر و وزن چیزی شبیه 6 بیلیون تن نزديك به 20 ميليارد متر مكعب آب را در پشت خود ذخيره كرده است. نهرهای کوچکی از زیر سد عبور می‌كنند و از پیوستن آنها با یکدیگر یک رودخانه تشکیل شده و بعد از چندین کیلومتر به رودخانه‌ی برتنگ می‌ريزد که به سمت رودخانه‌ی پنج جریان دارد. رودخانه ناهموار و جريانی‌ سریع داشته و میلیون‌ها تن ماسه، گل و هر چیز دیگری را که می‌تواند حمل می‌کند.

موقعيت درياچه سارز بر روی رودخانه مرغاب

عمق درّه در بعضی از مکان‌ها به 1.5 کیلومتر می‌رسد. سنگ ریزه‌ها، سراشیبی‌های درّه را می‌پوشانند. شکل‌گیری دریاچه سارز باعث به وجود آمدن مشكلات زيادی شده است. یکی از مشکلات اصلی امکان شکستن سد یا سرازیر شدن آب دریاچه است. اگر چنین اتفاقی بیافتد، بیلیون‌ها تن آب پشت سد می‌تواند هر آنچه در سر راهش وجود دارد را تخريب نمايد. نه فقط روستاهایی که در امتداد برتنگ هستد، بلکه به همان اندازه درّ‌ه‌های پنج و آمودريا در خطرند. برای پیشگیری از فاجعه احتمالی، طرح تخلیه‌ی آب دریاچه برای آبیاری و تولید انرژی در آسیای مرکزی پيشنهاد شده است. فکر دیگر اینست که شکل‌گیری ديواره درياچه پایدار و طبیعی است و دلیلی برای ترس از فرو ريختنش وجود ندارد.

چندین هیئت اعزامی متخصّص از شوروی برای مطالعه‌ی مشکلات تشکیل شد. در سال 1950 یک گروه اعزامی از سه دانشمند از آکادمی روم در جستجوی غول برفی‌افسانه‌ای (يتي)، از دریاچه دیدن کردند.فرضیه‌ها و طرح‌های گوناگونی هم خوشبینانه و هم بدبینانه، در نتیجه تحقیقات و گسترش پروژه‌های گوناگون مطرح شده بودند. اگرچه متخصّصین نمی‌توانستند در یک موضوع به توافق نظر برسند.در نتيجه ارائه گزارش‌هایی با نتایج متناقض از تحقیقات در سد سارز، دولت تاجیک از جامعه جهانی درخواست مساعدت برای حلّ مشکل دریاچه سارز کرد. از سال 2000 یک پروژه‌ی بین‌المللی کاهش خطر دریاچه سارز به مرحله‌ی عمل در‌آمده و در حال اجرا مي‌باشد. پروژه نصب دیده‌بانی و سیستم‌های اعلام خطر برای به حداقل رساندن پیامد مصیبت‌ آمیز احتمالی در هنگامی که سد بشکند، پیش‌بینی شده است. برنامه آموزش مردمی که در مناطق امتداد دریاچه زندگی می کنند در دستور كار قرار گرفت و نحوه روبرو شدن با موقعيت‌های اضطراری توضيح داده شد. در تابستان 2004 چند تن به پایین دریاچه رفتند و قسمت‌های سدّ را بررسی کردند. نتايج تحقيقات نشان می‌دهد كه سد از استحكام و پايداری بالايی برخوردار است.
امکان رسیدن به دریاچه با یک هلیکوپتر خصوصی یا ماشین از طريق رفتن به روستای برچديوف در درّه برتنگ وجود دارد. از روستا به صورت پياده و با عبور از گذرگاه لنگر به ارتفاع 4620 متر و گذر از بالای رودخانه غُند، راه را ادامه داده تا به درياچه سارز برسيد. بازدید از دریاچه از طریق درّه برتنگ مستلزم اخذ مجوّز از وزارت اورژانس و دفاع غیر‌نظامی‌ تاجیکستان[3] است. عاقلانه‌تر است که سفر به دریاچه را از طریق شرکت‌های گردشگری محلّی سازماندهی کنید زيرا در این منطقه تأسيسات زیربنایی محدودی وجود دارد، و اگر گردشگران یک سفر به تنهایی ترتیب دهند، نمی‌توانند سفر ایمن و موفقیت‌آمیزی را انتظار داشته باشند.