در پایان نخستین هزاره‌ی قبلا از میلاد مسیح ساخت قلعه‌های محکم به منظور جلوگيری از تهدید حملات نظامی همسایگان آغاز شد. نخستین قلعه در تاجيكستان يمچون بود. روستايی به همين نام نيز در نزديكی قلعه وجود دارد. عدّه‌ای قلعه يمچون را كافر قلعه نيز می‌نامند. قلعه يمچون در قرن 3 قبل از میلاد در کناره‌ی سمت راست رودخانه‌ی پنج روی تپّه ماهورهای رشته کوه وَخَن[2] ساخته شده است. قلعه روی یک پرتگاه قرار دارد و دائماً با ریزابه‌های رودخانه‌های پنج، شسته می‌شود. مسيرهای زير قلعه بسيار شيب بوده و در تمام طول سال دست نیافتنی هستند. آنها در طراحی قلعه مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
قلعه به شکل سه‌گوش ساخته شده و شامل سه قسمت برج و بارو، سنگر و استحکامات و سربازخانه مي‌شود. دیوارهایی اطراف آنها را احاطه کرده و به وسیله برج‌های مستطیل شکل و دو برج مربعی شکل که هر کدام از آنها هم با دیوارهای بلند احاطه شده‌اند و قلعه را مستحکم کرده است. دیوارها شالوده محكمی ندارند.ارتفاع کلّی دیوارها تقریباً 3 متر و پهنای آنها تقریباً 5/1 متر می‌باشند. در آنها پنجره‌هایی با ارتفاع‌های مختلف وجود دارد. بلند‌ترین و پهن‌ترین آنها در حدود 30 تا 55 سانتی‌متر و فاصله‌ی بین آنها 5/1 تا 5/2 متر می‌باشد. پنجره‌ها از بیرون پهن‌تر هستند. قلعه يمچون دارای دو ديوار تو در تو می‌باشد.
دیوار بیرونی بیش از 2 متر ضخامت دارد و کاملاً با سنگ‌های بخش‌های پایینی و آجرهای نپخته‌ی بخش‌های بالایی ساخته شده است. دیوار درونی شبیه دیوار بیرونی است امّا فقط 50 تا 60 سانتی متر ضخامت دارد. دیوارهای قلعه دارای شکاف‌هایی و پنجره‌هايی می‌باشد كه از داخل قلعه مشرف به بیرون می‌باشند. فاصله بین دیوار بیرونی و داخلی تقریباً 2 متر است. هنگام ساخت دیوارها، معمارها بین سنگ‌ها آهن‌های باریک قرار داده‌اند و دیوارهای استوارتری ساخته‌اند. امروزه هیچ کس نمی‌تواند چنین کاری انجام دهد. امّا کسانی که دیوارها و برج‌های ضد زلزله ساخته‌اند، مهارت آنها را تحسین می‌كنند. همه‌ی دیوارها توسط زنجیری از برج‌هایی که با پنجره‌های باریک به ارتفاع تقریباً 1 متر و با پهنایی نزدیک به 30 سانتی‌متر مجهز هستند، به یکدیگر متصل شده‌اند. اين سبك به تیراندازها اجازه دفاع از چندين طرف و دفاع از درّه پنج می‌دهند. برج‌ها به قطر تقریباً 5/3 تا 4 متر می‌باشد. برج‌ها با سنگ‌ها همراه خاک رس ملات شده‌ی پراکنده ساخته شده‌اند و در بعضی مکان‌ها با گچ پوشانده شده‌اند. سمت بالایی بعضی از برج‌ها از آجرهای پخته شده ساخته شده‌اند.
بیشتر برج‌ها مجهز به پنجره‌هایی هستند که به طرف داخل و بیرون و حتّی در دیوار داخلی راهرو و قسمت‌های دیگر قرار دارند که به طور قابل ملاحظه‌ای قابلیّت دفاعی برج‌ها و قلعه را افزایش می‌دهند. با اين سبك برج‌ها و پنجره‌ها همیشه مدافعین قلعه می‌توانستند از پشت به دشمن حمله کنند، حتّی اگر خطوط بیرونی و دفاعی شکسته می‌شد. سنگ‌ها برای ساخت قلعه (صدها هزار از آنها وجود دارند.) باید از مناطق دور دست آورده می‌شدند.اندازه‌ی قلعه قابل توجّه است. این ساختمان قدرتمند مهم‌ترین مکان برای دفاع از منطقه بود. دفاع در برابر دشمنان از هر سمت صورت می‌گیرد.
قلعه یک مکان استراتژیک است که برای نظارت بر مردم و حمل کالاهایی که از پامیر به طرف طاهرستان، هند و ایران و بالعکس، ساخته شده است، هرچند بعضی از جنبه‌های قلعه گیج کننده هستند. دشت سیلابی درّه پنج با 5/2 الی 3 کیلومتر پهنا در کنار قلعه قرار دارد و رودخانه پنج به سمت پایین در جریان است. امروزه با وسیله نقلیه می‌توان به قلعه رسید.
از جاده‌ی اصلی اگر از ايشكاشيم می‌آييد، لازم است که به سمت روستای توغاز به چپ بچرخید و سپس راهتان را 5 الی 6 کیلومتر به سمت بالا در امتداد جاده‌ای نسبتاً شیب‌دار به سمت روستای يمچون که در کنار جاده اصلی روی سراشیبی کوهستان واقع شده است، ادامه دهید. در 1 تا 2 کیلومتری قلعه یک چشمه رادون داغ وجود دارد. آب شفا بخش از زیر کوه با دمای 40 تا 42 درجه‌ی سانتیگراد فوران می‌كند. آب برای درمان التهاب روده و معده، کبد، کیسه صفرا، مفصل، استخوان، اختلالات دستگاه تناسلی و بیماری‌های زنانه مفید است. در فاصله نیم کیلومتری از چشمه یک آسایشگاه قرار دارد که می‌توان در آنجا اقامت نمود.
[1]. Yamchun Fortress
[2]. Vakhan
منبع: کتاب دیار تاجیکان/ گردآورنده: جواد عابد خراسانی
دیدگاه خود را بنویسید