خجند دوّمين شهر بزرگ تاجيكستان می‌باشد، كه در شمال كشور واقع شده است، يكی از قديمی‌ترين شهرهای تاجيكستان كه حدود 2300 سال قبل در طول دوران الكساندر بزرگ تأسيس شد. طبق گفته تاريخ نويسان يونانی در سال 329 قبل از ميلاد مسيح، الكساندر بزرگ قلعه‌ای بر روی رودخانه تانايس[1] يا ياكسارت[2] (سيحون امروزی) بنا كرد، و با آن مرز طبيعی امپراطوری خود را مشخّص كرد. وی آن را به نام خود ناميد و آن را با جنگجويان يونانی و جمعيّت محلّی سكنی داد. البته اين قلعه در ابتدا يك شهر نبود. هر چند، بعدها به دليل موقعيت جغرافيايی و استراتژيكی آن جمعيّت آن زياد شده و تبديل به شهری بزرگ شد. در تاريخ اين شهر به نام الكساندر يا اسخاتا[3] شناخته می‌شود.
 |  |
مسئله موقعيّت دقيق اين شهر باستانی در طی قرن‌های بسيار محققان كشورهای مختلفی را به خود جذب كرده است. تنها در نيمه قرن بيستم تاييد شد، كه خجند در قرن چهارم قبل از ميلاد مسيح و الكساندر (اسخاتا) سال 329 قبل از ميلاد مسيح يك شهر بوده و در يك مكان مستقر بوده است. آنها همچنين فهميد كه الكساندر (اسخاتا) نه تنها روی زمينی خالی ساخته نشد، بلكه در مركز شهر باستانی خجند بنا شده كه اكنون در سمت چپ ساحل رود سيحون است. جايی كه سربازان الكساندر بزرگ به آنجا رسيدند. خجند با اشغال كردن درّه فرقانه كه مكان مساعدی بود، در طولانی مدّت پيشرفت كرد. آنها ثروتمند شدند و توانستند قصر، مسجد و قلعه‌های نظامی بسياری بنا كنند. در قرن سيزدهم، خجند به تسلط سربازان چنگيزخان درآمد و نابود شد.
در قرن نهم تا دوازدهم، خجند متشكّل بود از خود شهر(شهرستان)، يك قلعه بزرگ و يك حومه تجاری حرفه‌ای. تمام اين قستمهای شهر با ديوارهای دفاعی بلند، مستحكم شده بود. بعدها شهر نقش تجاری مهمّی را به عنوان مركز فعّاليّت حمل و نقل جاده ابريشم ايفا كرد. در اواخر قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم، خجند و مناطق اطراف آن بخشی از مركز پادشاهی تيمور بود. در قرن هجدهم و نوزدهم خجند با تبديل شدن به يكی از بزرگترين شهرهای آسيای مركزی در مقايسه با بخارا رشد گسترده‌ای يافت. شهر همچنان فرمانروای خود را داشت.در اواخر قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم خجند نمونه‌ای از يك شهر آسيايی بود با خيابانهای باريك كه پوشيده از خانه‌های آجری چسبيده به هم، بازاها و رديف‌هايی از آثار هنرهای دستی بود. شهر به محلّه‌های كوچك فراوانی تقسيم شده بود كه هر محلّه‌ای الزاما دارای مسجد، چایخانه و مخزن بود. مساجد و چایخانه‌های محلّه‌ها جايگاهی برای گردهمايی جوامع مختلف برای حل مشكلات مردم بود. هر محلّه‌ای بنابر هنر دستی خود برتری می‌يافت. خجند در مرز منطقه اميرنشين بخارا واقع شده و رقابت گسترده‌ای بين آنها وجود داشت. در سال 1866 خجند به روسيه ملحق شد.
 |  |
در سال 1929، بخشی از قلمرو اس‌اس‌ار(SSR) ازبكستان كه شامل منطقه خجند و خود شهر بود به جمهوری سوسياليست شوروی مستقل تاجيكستان اعطا شد. جمعيّت منطقه در آن زمان حدودا بيش از 250 هزار نفر بود. در نهم ژانويه سال 1939، خجند به احترام لنين به لنين آباد تغيير نام داد. و اين نام جديد را برای خود نگه داشت تا اينكه در سال 1990، به نام تاريخی و باستانی آن يعنی خجند برگشت. بزرگ‌ترین مجسّمه ولادیمیر لنین در آسیای میانه در اين شهر قرارد داشت كه شبانه برچیده شد. مجسّمه ولادیمیر لنین در سال ۱۹۷۴ در زمان تجلیل از پنجاهمین سالگرد تأسيس جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان و حزب کمونیست این کشور در ساحل راست دریای سیر در شهر خجند که آن زمان "لنین آباد" نام داشت، گذاشته شده بود.
اين شهر در حال حاضر مركز فرهنگی صنعتی بزرگی در تاجيكستان می‌باشد. خجند امروزی با ميدان‌ها و پارك‌های بسيار، شهری باشكوه می‌باشد. رود سيحون به طرف مركز شهر جاری است و سواحل وسيع آن مكان جالبی برای شنا و تفريح ايجاد كرده است. خجند تنها شهری در تاجيكستان است، كه بر روی رودخانه بزرگی واقع شده است.
شهر خجند- مجسّمه كمال الدين خجندي
بازار مشهور پنج‌شنبه يكی از جذاب ترين اماكن ديدني خجند می‌باشد، كه در عين حال يكی از بزرگترين بازارهای سرپوشيده آسيای مركزی است و با رنگ‌های متنوع، سليقه‌ها و صداهای عجيب و سبزيجات و ميوه‌های متنوع فراوان مشتری‌ها را به خود جذب می‌كند. در زمان‌های قبل پنج‌شنبه مهم‌ترين روز تجارت در اين بازار بوده است.
 |  |
نزديك بازار مسجد و آرامگاه بزرگ شيخ مصلح‌الدّين وجود دارد. (مقبره به شكل اصلی خود باقی نمانده و تنها بخش‌هايی از ساختمان قرن يازدهم و دوازدهم باقی مانده است.
در وسط قسمت مركزی شهر، در نزديكی رودخانه سيحون و پارك كمال‌الدين خجندی كنونی، قلعه‌ای وجود دارد كه تقريبا در قرن هفتم و هشتم بعد از ميلا مسيح ساخته شده است. اين قلعه منطقه‌ای با ابعاد تقريبی 6000 متر مربع می‌باشد و با ديوار گلی ضخيمی احاطه شده بود كه بعدها خراب شد ولی در اوايل قرن سيزدهم تا حدّی به شكل اول خود برگشت. موزه باستان شناسی و سنگربندی اكنون در منطقه اين قلعه واقع است.
سالن تئاتر و باله شهر خجند به نام كمال خجندی
گفته شده كه در قرن هجدهم خجند يك شهر حصاردار بوده، و اين حصار قسمتی از مرزهای شرقی و غربی را محافظت می‌كرده است. زمانی حصارهای شهر حدود 6 كيلومتر طول داشته‌اند ولی اكنون تنها 1 كيلومتر از آن باقی مانده است.
 |  |
سواحل درياي تاجيك (قيراقوم)
"دريای تاجيك" نام درياچه‌ای است، كه در قسمت شرقی شهر واقع شده و از كلمه قيراقوم[4] گرفته شده است، كه به معنی (بيابانهای سنگی) می‌باشد. درياچه در نتيجه سدخاكیی زدن بر روی رودخانه سيحون(سيردريا) شكل گرفته كه سد و ايستگاه نيروی محرك آب (اچ پی اس) [5] با طول 130 متر ساخته شده است. منبع آب به تنهايی حدود 65 كيلومتر طول و 20/8 كيلومتر عرض دارد. در تابستان سطح آب به 18 متر می‌رسد. چندين آسايشگاه، هتل، مناطق تفريحی و استراحت گاه‌های مدرن در سواحل آن وجود دارد. از زمان‌های قديم خجند، مانند: سمرقند، بخارا، بلخ و شهرهای ديگر مناطقی بوده‌اند كه در آن فرهنگ تاجيكستان گسترش يافته است. هم اكنون شاعران و نويسندگان و دانشمندان برجسته‌ای از شهر خجند به تاجيكستان و دنيا معرفی شده‌اند. فرزانه خجندی يكي از شعرای مشهور اين خطه می‌باشد، كه بعضی از اشعار او در ايران نيز منتشر شده است.
 |  |
خجند همچنين يكی از بزرگترين مراكز اقتصادی آسيای مركزی بوده است. اين شهر هنوز سنّت‌های مشهور خود را حفظ كرده است. فرودگاه شهر خجند همه روزه در مسير دوشنبه، خجند، دوشنبه پرواز دارد. طول ساعت پروازی مسير دوشنبه- خجند حدودا 35 الی 40 دقيقه می‌باشد.
سفارت جمهوری اسلامی ايران در اين شهر يك دفتر اقتصادی داشته و كارمندان آن اطلاعات خوبی در زمينه شرايط سرمايه‌گذاری و فرصت‌های كاری در استان سغد و شهر خجند را در اختيار علاقمندان قرار می‌دهند.
[1]. Tanais
[2]. Yaksart
[3]. Eskhata
[4]. Qayraqqum
[5]. Qayraqqum Hydropower Station (HPS)
منبع: کتاب دیار تاجیکان/ گردآورنده: جواد عابد خراسانی
دیدگاه خود را بنویسید