استرفشن يا استروشن (اوراتپّه سابق) شهری موزه‌ای و مركز هنرهای دستی و تجارت باستان است. استروشن يكی از قديمی‌ترين شهرهای آسيای مركزی است كه در سال 2002 دو هزار و پانصدمين سال خود را جشن گرفت. اين شهر در 73كيلومتری خجند واقع شده است. پارسيان آن را كوراكده[2] و سغديان آن را كوروش‌كده می‌نامند. پژوهشگران معاصر آن را با سيروپول[3] باستانی شناخته‌اند. در قرن ششم قبل ميلاد مسيح شهر با 3 رديف ديوار قلعه‌دار شده و با قلعه‌ای به طول 6000 متر احاطه شده كه بدليل بازگانی پرمنفعت و صنعتگری ماهرانه آن بسيار مشهور بود.
 |  |
بعضی از پژوهشگران معتقدند كه در قرون يكم و دوم قبل از ميلاد مسيح و يكم و دوم بعد از ميلاد مسيح استروشن به نام استروشانا[4] شناخته می‌شد و بخشی از منطقه خودمختاری بود كه اوستروشانا نام داشت و پايتخت آن بونجيكت[5] نام داشت. از آنجايی كه جاده‌های آن به خجند، بخارا و سمرقند و درّه فرقان ختم می‌شد مركز تجارت مهمّی به حساب می‌آمد.
در سال 822 در طول دوره حكومت عرب‌ها، استروشن مركز خلافت شد و در قرون وسطای مسلمانان به عنوان مركز فرهنگ و تجارت شناخته شد. در اين زمان بود كه اشكال جديدی از ساختمان‌های اسلامی از قبيل مساجد، مدرسه‌ها، آرامگاه‌ها و مناره‌ها ساخته شد.
 |  |
در قرن سيزدهم توسعه استروشن بدليل هجوم سربازان چنگيزخان متوقف شد. آنها شروع به غارت و از بين بردن جمعيّت محلّی كردند و در نتيجه اقامتگاه‌های بسياری به خرابه تبديل شدند و سيستم‌های آبياری خراب و شهرها خالی از سكنه شدند.
اطلاعات تاريخی در مورد شهر استروشن از پايان قرن چهاردهم موجود می‌باشد. زمانی كه امپراطوری قدرتمند تيمور به پايتختی سمرقند در حال قدرت يافتن بود و ماوراءالنهر در اوج خوشبختی خود به سر می‌برد. از آن زمان به بعد، اين شهر اوراتپّه[6] ناميده شد. شهر مركز پرجمعيّت و فعّال يك ولايت جديد به شمار می‌رفت. اماكن مسكونی گسترش می‌يافت و مناطق شهرنشين رو به رشد بود. جمعيّت از طريق كانال‌های آبياری، لوله‌های زيرزمينی و چشمه‌ها آب خود را تامين می‌كردند. به منظور تأمين آب مورد نياز جمعيّت شهر، مناطقی با مخازن و ذخاير آب در هر بخش ساخته می‌شد.
 |  |
در قرن شانزدهم ماوراءالنهر و اوراتپّه به دليل تأسيس ولايت جديدی به پايتختي بخارا و حكومت سلسله‌ی شيبانی از مقام و منزلت نزول يافت. در قرن هيجدهم اوراتپّه گسترش بيشتری يافت. در آن زمان ديوارهای سنگرها و قلعه‌ها مستحكم شدند. ساختمان‌های قديمی تعمير شدند و ساختمان‌های جديدی كه قابليّت مقاومت در برابر تهاجمات متعدد قبايل مغول‌های ترك چادرنشين كه پشت سرهم به شهر حمله ميكردند را داشتند. مناطق شهرنشين كه سنگرهای قديمی، مساجد، مدارس، گرمابه و چايخانه‌های بسياری در آن واقع بودند 527 هكتار بود. تنها در طول يك سال يعنی سال 1886 قبل از اينكه روسيه به آن ملحق شود، 17 حاكم مختلف در اوراتپّه وجود داشت كه بعضی از آنها كمتر از يك هفته حكومت كردند. در طول اين دوره شهر 50 بار غارت شد.
 |  |
در پايان قرن نوزدهم 68 مسجد، 16 كاروانسرا، 5 مزرعه، 7 آسياب و 7 چايخانه و بازارهای بسياری در اوراتپّه وجود داشت. گندم، هويچ، گوشت، خربزه، احشام، همچنين حصير، پشم، شبدر، پر، لباس‌ها و جامه‌های كتانی و نخی، چاقو، نمك و چای در بازارها يافت می‌شد. تا اين زمان تعدادی آثار تاريخی جالب در استروشن نگهدای می‌شد. آرامگاه دو گنبدی حضرت شاه كه به قولی در قرن هجدهم ساخته شده، برای مردم اين شهر به عنوان مقبره‌ی پسرعموی حضرت محمّد(ص) كاظم بن‌عباس شناخته می‌شد.
در بخش غربی شهر مدرسه و مسجد عبدالّطيف سلطان قرار دارد و به دليل آن كه گنبد مسجد با كاشیهای آبی ساخته شده، كاك‌گنبد ناميده می‌شود. اين ساختمان مربوط به قرن شانزدهم به ابتكار عبدالّلطيف كه پسر منجّم و فيلسوف معروف الغ‌بيك بود، ساخته شد. افسانه قومی در مورد ساختمان كاك گنبد می‌گويد: عبداللّطيف پس از نزاع با پدرش، خانه را ترك كرد و توسط دهقان پيری استخدام شد تا كانال‌های آبياری برای زمين‌هايش حفر كند و برای اين كار پولی دريافت می‌كرد. در اين ضمن پدر عبدالّلطيف در جستجوی او بود. وقتی فهميد پسرش كجا كار می‌كند پولی كه عبدالّلطيف بابت كارش از دهقان دريافت كرده بود از وی گرفت و مدرسه‌ای ساخت.
 |  |
مسجد و مدرسه عبدالّلطيف سلطان(كاك‌گنبد) در شهر استروشن (قرن 15)
در اواخر قرن نوزدهم هشت معلّم و 44 دانش‌آموز در آنجا مطالعه می‌كردند. ساختمان اصلی كاك گنبد از آجرهای مربعی شكل ساخته شده است و اتاق مربّع بزرگی هم كه در چهارطرف آن چهارآلاچيق وجود دارد در داخل آن قرار داشت. يك آلاچيق با محراب (برای امام) كه با طاق مرمری سفيد حجّاری و تزئين شده است نيز وجود دارد. ديوارهای داخلی رنگ شده‌اند. سردر جلويی آن روكشی با كاشیهای صورتی دارد.
 |  |
گرمابه‌ها اغلب نه تنها اهداف اقتصادی داشتند بلكه برای انجام تشريفات عبادی و پاكسازی قبل از نماز استفاده می‌شدند. به همين خاطر اكثر گرمابه‌ها به مساجد نزديك و يا متّصل بودند. آنها هميشه با آجرهای پخته و در قسمت زيرين و با پوشش ضدآب ساخته می‌شدند. همچنين اتاق‌های خاصّی برای استراحت و نوشيدن چای وجود داشت كه در آن مردم می‌توانستند اوقات فراغت خود را به صحبت كردن، استفاده از خدمات آرايشگری، و بازی شطرنج بگذرانند. در هر گذر استروشن گرمابه‌ای وجود داشت. چنين امكانات عمومی كه در قرون 19 و 20 ساخته شدند هنوز در گذر زمان دست نخورده و سالم باقی مانده‌اند.
يكی از برجسته‌ترين مناظر تاريخی شهر اقامتگاه باستانی تپه مغ[7] می‌باشد كه حاكمان محلّی در آن اقامت داشتند. متاسفانه تنها دروازه و گنبدی كه در دو طرف آن ستون داشت دست نخورده باقی مانده و باقی تخريب شده است.
استروشن شهر صنعتگران قومی و مجتمع معماری و مركز مهمّ اقتصادی و فرهنگی تاجيكستان می‌باشد. نمونه‌های ديوارهای كاشی‌كاری زينتی كنده‌كاری شده و نقاشی‌های تزئينی، سراميك‌های هنری، جواهرات، قلّاب‌دوزی، معماری‌ها و طراحی كتيبه‌ها و... مثال‌هايی عالی از صنعتگری پيشرفته و روح خلّاق و پايدار آن است.ريشه‌های اين هنر زنده متمايز و غنی از زمان‌های قديم سرچشمه می‌گيرد. بازار محلّی مكان بزرگی است، كه می‌توان در آن جريان خلّاق و نتايج اثر صنعتگری محلّی را با چشم ديد. استروشن با خجند(مهم‌ترين شهر منطقه) از طريق جاده آسفالت در ارتباط است.
 |  |
صنايع دستی و هنری زنان استروشن
تفريحگاه كتاسای[8] در شش كيلومتری استروشن قرار دارد. سواحل ماسه‌ای آن منطقه تفريحی مشهوری برای مردم شهر می‌باشد. اين دريای مصنوعی در سال 1964 ساخته شد. سد آن 60 متر ارتفاع و 800 متر طول دارد و حداكثر عمق آن 43 متر است و ظرفيتی حدود 55 ميليون متر مكعب دارد. در مجاورت پناهگاه، آسايشگاه اوراتپه و چند منطقه تفريحی وجود دارد. از استروشن تا تفريحگاه می‌توان با وسايل نقليه عمومی مثل تاكسی سفر كرد.
[1].Abed Khorasani. J (2009) Tajikistan Retrieved , from Copyright © 2009 asraresokhan.com [Electtronic Version] Web site http://www.asraresokhan.com/istravshan.html
[2]. Kurukada
[3]. Cyropol
[4]. Ustrushana
[5]. Bundjikat
[6]. Uroteppa
[7]. Mugh
[8] Kattasay
منبع: کتاب دیار تاجیکان / گردآورنده: جواد عابد خراسانی
دیدگاه خود را بنویسید