مجتمع حضرت‌بابا در قسمت شمال شرقی دهكده چهاركوه كنونی واقع شده و شامل ساختمان‌های مذهبی متعدّدی است كه در امتداد يكديگر و روبروی آرامگاه يك روحانی قرار گرفته است. جمعيّت محلّی روحانی را هستی پادشاه يا هستی امير يا امير‌ حمزه صاحبقران می‌نامند.(صاحبقران به معنی استاد و منظومه‌ی ستاره خوش يمن می‌باشد.)
پژوهشگران قديمی‌تر چهاركوه هيچكدام دقيقا نمی‌دانند كداميك از اين عناوين واقعی است يا اين‌ كه چه كسی در اين آرامگاه دفن شده است كه دائماً عابدان از آن نگهداری می‌كنند. اين مكان همچنين آرامگاه چهاركوه نيز ناميده می‌شود. بسياری از مردم محلّی معتقدند كه آرامگاه يك شبه ساخته شده و به طور فرضی حضرت بابو مقدّس، يك فرمانده و قهرمان افسانه‌ای، پادشاه پادشاهان، امير حمزه صاحبقران(امير حمزه هستی پادشاه) در آن دفن شده است. هنوز دقيقاً مشخّص نيست كه آيا واقعاً يك روحانی در اين محل دفن شده است يا نه.
در سمت چپ ورودی ساختمان آرامگاه، اتاقی با بالكن (ايوان) چهارستونی از قرن 18 و 19 وجود دارد كه داراي نشان‌های تزئينی و نقّاشی‌های ديوار و سقف می‌باشد و ظاهراً به عنوان پناهگاهی برای زائران و اداره كردن جشن‌هايی مانند قربانی كردن استفاده می‌شود.

در سمت راست ورودی، يك مسجد قرار دارد. در حياط يك مناره سه طبقه‌ی چوبی وجود دارد. ساختمان‌ها و نرده‌های مجتمع را در بر گرفته‌اند. طبق گفته‌ی قديمی‌ترين ساكنان اين منطقه، حياط آرامگاه روزی پوشيده از قبر بود. به هر حال در نيمه‌های قرن بيستم تقريبا تمام قبرها خراب شدند زيرا مردمی كه بعضی مواقع برای حضور در مسجد به آنجا می‌آمدند به داخل چاله‌های قبرستان می‌افتادند. آرامگاه دو در ورودی دارد. يكی از طرف شمال و ديگری از جنوب غربی. اين با خرافات تاجيك‌ها ارتباط دارد كه عقيده داشتند، پس از مرگ روح انسان‌ها تبديل به مار، ماهی، حشره، بيد و يا پروانه می‌شوند و به داخل خانه‌هايشان پرواز می‌كنند يا می‌خزند و به اين ترتيب می‌توانند بستگانشان را ببيند. كنسول‌ها پرنده‌ای را به تصوير می‌كشند كه شاخه‌ای را با منقار خود حمل می‌كند. چنين پرنده‌هايی با شاخه‌ها، نوارها و حلقه‌های فلزّی روی منقارشان در افسانه‌ی پريان تاجيكستان و در نقّاشی‌های روی ديوارهای پنجكنت و سمرقند باستان يافت می‌شود. منبّت كاری‌های چهاركوه ويژگی‌های هنری و تكنيك‌های ساختمانی هنرهای زيبای قبل از اسلام را دارد. هر چند گرايشی هم به ايجاد سبك صحنه‌های تصويری و تبديل آن به هنرهای تزئينی در آن ديده می‌شود. هنوز كسی نمي‌داند چرا اين ساختمان ساخته شده است. 

فرض بر اين است كه حتّی قبل از زمان اسلام تعدادی مقبره در اينجا وجود داشته است. مشخص است كه اين بنای تاريخی، شاهكار هنرهای گروهی است و در اصل با سنّت‌های قبل از اسلام باستان تركيب شده است. اين بنا يك شاهكار منبّت‌كاری شده پيچيده و منحصر به فرد است كه در تاريخ منبّت‌كاری آسياي مركزی همتا ندارد. در ابتدا در قسمت‌های مختلف آسيای مركزی مواردی از منبّت‌های فردی در بين خرابه‌ها يافت شده بود. امّا چهاركوه به دليل اينكه تمام اساس آن كه با عناصر، ستون‌ها، تيرك‌ها، شاه‌تيرها، تخته سنگ‌ها، و ميل‌گردهای سقف كامل شده، حفظ شده است. يك بررسی تفصيلی از مجتمع منبّت‌كاری شده چهاركوه و تفسيری از كتيبه‌های خطّی به بسياری از سوالات تاريخ‌ نويسان، معماران و ناقدان هنر در رابطه با جنبه‌هاي كشف شده تاريخي هنر مردمی پاسخ می‌دهد.

منبع: کتاب دیار تاجیکان / گردآورنده: جواد عابد خراسانی