کروکی بعضی از قله‌های تاجیکستان

به طور کلّی می‌توان گفت: كشور تاجیکستان از سه حوزه عظیم کوهستانی  تیان‌شان، آلای و پامیر با ارتفاعی بین 300 و 7496 متر از سطح دریا تشکیل  شده است. این سرزمین عموماً به مناطق طبیعی زیر با آب‌و‌هوای متغیر از  ریزگرمسیری تا برف دائمی تقسیم می‌شود:

 93  درصد از كل مساحت كشور تاجيكستان كوهستانی می‌باشد. كو‌های پامير در شرق،  وادی فرغانه در شمال و شرق، وادي كافرنهان و وخش در جنوب غربی، عمده مناطق  كوهستانی اين كشور می‌باشند. اختلاف ارتفاع از سطح دريا در كشور تاجيكستان  بسيار چشم‌گير می‌باشد. ميزان اختلاف بين بلندترين و پايين‌ترين نقطه در  تاجيكستان به 7195 متر می‌رسد.
نیمی از کشور در ارتفاعات 3000 متر و  بالاتر از سطح دریا قرار گرفته است. از قلّه‌های مشهور این کشور می‌توان از  قلّه اسماعیل سامانی با ارتفاع 7495 متر، قلّه لنین با ارتفاع 7134 متر و  قلّه کورژنوسکایا با ارتفاع 7105 متر و همچنین قلّه‌های بسیار دیگری با بیش  از 6000 متر مانند:  قلّه استقلال با ارتفاع 6940 متر نام برد.
زمین‌های  نواحی غربی کشور در بعضی مناطق، بیابان‌های پوشیده از تپّه و در بعضی  مناطق نیمه بیابانی است. كل سطح زمين‌های قابل استفاده در كشور تاجيكستان  حدوداً 6درصد می‌باشد.
فلات پامیر به طول حدود 800 کیلومتر با ارتفاعی  از 5 تا 7000 متر از سطح دریا به عنوان بلندترین نقطه در آسیای مرکزی (به  جز تبت) شناخته شده است. پامیر همچنان به سقف دنیا مشهور است. یک فلات بزرگ  با درّ‌ه‌های سرسبز (و در بعضی مواقع باتلاقی) که دارای رودخانه و نهرهای  آرام فراوانی می‌باشد.
ناحیه قلّه اسماعیل سامانی، بارها به عنوان نقطه  اتصال (پیوندگاه) فلات پامیر مطرح شده است، که از دیگر محدوده‌های کوهستانی  بزرگ در مسیرهای متفاوت گسترده می‌شود. حوزه هیمالیا و کاراکروم به جنوب  شرق، هندوکش به جنوب غربی، کن‌لن‌شان به شرق و تیان‌شان به شمال شرقی کشیده  شده است. این كوه‌ها بیش از 100 میلیون سال قبل در نتیجه حرکات طبقاتی  بسیار قوی در قشر زمین شکل گرفته‌اند.

نقشه‌برداری  زمین توسط حوزه‌های کوهستانی با یخچال‌های طبیعی بی‌شمار و قلّه‌های برفی  که از درّ‌ه‌ها متفرق شده‌اند، مشخص می‌شوند. (درّ‌ه‌هایی از قبیل زرافشان،  قاراتگین، بدخشان و درّ‌ه‌های کوچکتر) جایی که زراعت توسعه یافته است و  زیست‌گاه‌ها واقع شده‌اند. مرغزارهایی از قبیل کولاب، وخش، حصار و خجند  چیزی حدود 7 درصد منطقه را تشکیل می‌دهند. خاک به خاطر تنوّعی که بر حسب  ارتفاع دارد، منحصر به فرد است. با نگاهی به بلندی‌ها، به راحتی می‌توان  انواع خاک را این‌گونه شناسایی کرد.
درّه‌ها: زمین‌هایی پست با خاک خاکستری
زمین‌هایی داخل کشور: کوهستانی با خاک کوهستانی قهوه‌ای
زمین‌های مرتفع: کوهستانی با خاک بیابانی و سخت، جلگه‌های وسیع و بیابانی بی‌درخت، فلات و چمنزار و مرغزار و کوهستان‌های مرتفع
ارتفاعات بلند: خاک سنگ‌های فرسوده، در شکاف و گودی صخره‌های کوه‌های مرتفع

تعدادی از كوه‌ها و قلّه‌های مهم

کروکی تعدادی از قله‌ها برای صعود

منبع:کتاب دیار تاجیکان/گردآورنده: جواد عابد خراسانی