تنگ چوگان، منطقه‌ای باستانی در 120 کیلومتری جنوب شیراز و 23 کیلومتری غرب کازرون، به دلیل موقعیت جغرافیایی و قرارگیری در کنار رودخانه شاپور، کوه شاپور و دوان، از نظر تدافعی و نظامی در گذشته بسیار حائز اهمیت بوده است. این منطقه در کنار جاده شاهیِ روزگار باستان احداث شده بود که تخت جمشید، استخر، شوش، فیروزآباد، بیشاپور و تیسفون را به هم متصل می‌کرد و از بیشاپور تا کرانه خلیج‌فارس امتداد می‌یافت. تنگ چوگان به دلیل بازی چوگان شاهان ساسانی به این نام مشهور شده و در دو سوی رودخانه شش نقش‌برجسته مهم از دوره ساسانی بر سینه کوه حجاری شده است.
نقش‌برجسته‌های تنگ چوگان:
- تاج‌گذاری شاپور اول
- پیروزی شاپور اول بر والرین
- شکار گورخر توسط شاپور دوم
- پیروزی بهرام دوم بر اعراب
- نبرد شاپور دوم با دشمنان
- مجسمه شاپور اول
شکوه پیروزی شاپور بر رومیان
بر کرانه چپ رودخانه، نقش‌برجسته‌ای حماسی، داستانی از غرور و افتخار را روایت می‌کند. این نگاره، پیروزی شکوهمند شاپور اول، شاه ساسانی، بر رومیان در سال 259-260 میلادی را به تصویر می‌کشد.
در این شاهکار هنری، شاه ساسانی و اهورامزدا، هم‌پای هم بر اسب‌های قدرتمند، روبروی هم قرار گرفته‌اند. گویی اهورامزدا، تاج شاهی را به نشانه تایید و یاری، به شاهپور اعطا می‌کند. نکته قابل توجه این نقش، حضور همزمان سه امپراطور رومی، گوردیان سوم، فیلیپ عرب و والرین، در برابر شاه ساسانی است. گویی شکوه و عظمت این پیروزی، امپراطوران روم را به زانو درآورده است. در زیر پای اسب اهورامزدا، اهریمن مغلوب و شکست‌خورده، نمادی از پیروزی خیر بر شر، به چشم می‌آید.
این پیروزی، نقطه عطفی در تاریخ ایران باستان بود. بزرگترین رخداد سیاسی-نظامی در قرن سوم میلادی که لرزه بر اندام امپراطوری روم انداخت و عظمت ایران ساسانی را به جهانیان نشان داد. شاپور با حک کردن این نقش جاودانه بر سینه کوه‌های استوار ایران، یاد و خاطره این پیروزی غرورآفرین را برای همیشه در تاریخ ثبت کرد.
معمای نقش‌برجسته بهرام دوم
در سمت راست رودخانه شاپور، نقش‌برجسته‌ای چالش‌برانگیز، گویی راز سر به مُهری را در دل خود نهفته است. این نگاره، منسوب به بهرام دوم، شاه ساسانی، است و با وجود تحقیقات فراوان، رمز و رازهای آن همچنان در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است.
هویت شاه و دیگر افراد حاضر در این صحنه، موضوعی است که بین صاحب‌نظران اختلاف نظر وجود دارد. برخی آن را شاپور اول و پیروزی او بر هندیان، برخی دیگر شاپور دوم و غلبه بر کوشانیان، عده‌ای خسرو انوشیروان و دریافت خراج از اسیران رومی و گروهی نیز آن را متعلق به بهرام دوم و سرکوب شورش هرمز شاه در سال 283 میلادی می‌دانند. با بررسی شواهد موجود، فرضیه اخیر به واقعیت نزدیک‌تر است.
نکته جالب توجه این است که این نقش‌برجسته به طور ناتمام رها شده است. گویی رازگشایی از این معما، به دست تاریخ سپرده شده است.
تاج‌گذاری بهرام اول، تجلی قدرت و مشروعیت الهی
در سمت راست رودخانه، نقش‌برجسته‌ای باشکوه، داستان تاج‌گذاری بهرام اول، شاه ساسانی، را به تصویر می‌کشد. این اثر، نمادی از قدرت و مشروعیت الهی شاهان ساسانی است.
در این نگاره، بهرام اول و اهورامزدا، هر دو بر اسب‌های قدرتمند، روبروی هم قرار گرفته‌اند. اهورامزدا، حلقه شهریاری، نماد فره ایزدی، را به شاه اعطا می‌کند. گویی اهورامزدا، قدرت و مشروعیت الهی خود را به شاه منتقل می‌کند.
کتیبه‌ای به خط پهلوی در این نقش‌برجسته حائز اهمیت است که عظمت و شکوه این واقعه را به رخ می‌کشد. متن کتیبه چنین است: «این تصویر ستایشگر مزدا، بهرام شاه شاهان ایران و غیر ایران است».
شکوه پیروزی بهرام دوم
نقش‌برجسته‌ای حماسی، در دل تاریخ، داستان غرورآفرین پیروزی بهرام دوم، شاه ساسانی، را روایت می‌کند. در این نگاره، شاه ساسانی بر اسبی قدرتمند، گویی فاتح میدان نبرد، در مقابل حضار ایستاده است. در برابر شاه، سرداری از بزرگان یا خاندان سلطنتی، با احترام تمام، تعظیم کرده است. پشت سر سردار، سه تن از بزرگان عرب، در قامتی استوار، به نشانه تسلیم و اطاعت، حضور دارند. سه نفر دیگر نیز با هدایایی نفیس، شامل اسب و شتر، به محضر شاه آمده‌اند تا عظمت و شکوه او را ارج نهند.
نبرد خیر و شر، تجلی پیروزی شاپور
در سمت راست رودخانه، نقش‌برجسته‌ای حماسی، داستانی از نبرد خیر و شر را به تصویر می‌کشد. این نگاره، پیروزی شکوهمند شاپور اول، شاه ساسانی، بر امپراطور روم را به نمایش می‌گذارد. بیش از صد نفر در این سنگ‌نگاره نقش‌آفرینی می‌کنند. در مرکز تصویر، شاه ساسانی و فرشته پیروزی، بر اسب‌هایی قدرتمند، از سایرین بزرگ‌تر ترسیم شده‌اند. گویی فرشته پیروزی، به پاس رشادت و شجاعت شاه، فره ایزدی یا روبان مخصوص شاهی را به او تقدیم می‌کند. این نقش‌برجسته، نمادی از پیروزی خیر بر شر، نظم بر آشوب، و قدرت و اقتدار شاه ساسانی است. این نقش‌برجسته، نمادی از قدرت و اقتدار شاه ساسانی و همچنین تسلط او بر قلمرو پهناور ایران و سرزمین‌های تابعه، از جمله اعراب، است.
شکوه پیروزی شاپور یکم بر امپراطوران روم
صحنه‌هایی از پیروزی شاپور یکم بر امپراطوران روم. این نقش برجسته بر کرانه چپ رودخانه ترسیم شده و شاپور یکم سوار بر اسب در مرکز صحنه به چشم می‌خورد. بر فراز صحنه پسربچه عریانی به شکل یک فرشته بالدار در پرواز است و نیم‌تاجی را برای شاه می‌آورد. در میان پاهای اسب شاه، پیکر امپراطور کشته شده رومی، گوردیانوس، به چشم می‌خورد. در مقابل او امپراطور دیگر روم، فیلیپ عرب، بر زمین زانو زده و به شاه تضرع می‌کند.
علاوه بر نقش‌برجسته‌ها، غار شاپور و مجسمه عظیم شاپور نیز در این منطقه واقع شده‌اند. تنگ چوگان به دلیل وجود این آثار باستانی و طبیعت زیبا و بکر، به یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان فارس تبدیل شده است.
موقعیت:
- تنگ چوگان در نزدیکی شهر باستانی بیشاپور در استان فارس، 23 کیلومتری غرب کازرون و 120 کیلومتری جنوب شیراز واقع شده است.
- این تنگه در مسیر جاده کازرون به قائمیه قرار دارد.
ویژگی‌ها:
- تنگ چوگان دره‌ای باریک و صخره‌ای است که رودخانه شاپور از میان آن عبور می‌کند.
- این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، از نظر نظامی و تدافعی در گذشته بسیار حائز اهمیت بوده است.
- تنگ چوگان به دلیل وجود نقش‌برجسته‌های متعدد از دوره ساسانی، به عنوان یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی ایران شناخته می‌شود.
- این نقش‌برجسته‌ها، وقایع مهم تاریخی، مانند تاج‌گذاری شاپور اول، پیروزی او بر والرین امپراتور روم و شکار گورخر توسط شاپور دوم را به تصویر می‌کشند.
- علاوه بر نقش‌برجسته‌ها، غار شاپور و مجسمه عظیم شاپور نیز در این منطقه واقع شده‌اند.
- سه روستای تنگ چوگان سفلی، علیا و وسطی در این منطقه قرار دارند.
جاذبه‌های گردشگری:
- نقش‌برجسته‌های ساسانی، از جمله:
- تاج‌گذاری شاپور اول
- پیروزی شاپور اول بر والرین
- شکار گورخر توسط شاپور دوم
- و ...
- غار شاپور
- مجسمه شاپور
- رودخانه شاپور
- طبیعت زیبا و بکر
امکانات:
- در حال حاضر امکانات رفاهی و گردشگری محدودی در این منطقه وجود دارد.
- چندین اقامتگاه بوم‌گردی در روستاهای تنگ چوگان برای پذیرایی از گردشگران وجود دارد.
- رستوران و فروشگاه‌های مواد غذایی در این منطقه به تعداد محدود وجود دارند.
نکات:
- برای بازدید از تنگ چوگان، به دلیل وجود مسیرهای صخره‌ای و ناهموار، کفش مناسب به همراه داشته باشید.
- در فصل‌های گرم سال، حتماً از کرم ضد آفتاب و کلاه استفاده کنید.
- به دلیل وجود آب در رودخانه شاپور، از نزدیک شدن به لبه‌های رودخانه خودداری کنید.
- از آسیب رساندن به نقش‌برجسته‌ها و سایر آثار باستانی خودداری کنید.
دیدگاه خود را بنویسید