بایگانی نوشته‌ها

تعزیه در لغت به معنای سوگواری و برپا داشتن یادبود برای عزیزان از دست رفته است. اما آنچه پس از شنیدن نام تعزیه در ذهن ایرانیان تداعی می­شود نمایشی مذهبی و آیینی است و افرادی که آشنا به فن نمایش هستند برای سوگواری­های ماه محرم و مصیبت­هایی که بر امام سوم شیعیان، حسین علیه­السلام ، خانواده و یارانش در راه کربلا و صحنۀ نبرد با لشکر یزید اتفاق افتاد به اجرای نمایش می­پردازند. در تعزیه چون اهمیت خواندن هنرمندانۀ اشعار بیش از روش اجرا و نمایش واقعه­هاست آن را در قیاس با روضه­خوانی "تعزیه­خوانی" نامیده­اند. تعزیه معمولاً با به اجرا درآمدن پیش­خوانی نمایش مجلس اصلی آغاز می­شود. کسی که تعزیه را برپا می­کند "بانی"، گردانندۀ آن را تعزیه گردان"، و بازیگران آن را تعزیه­خوان یا شبیه ­خوان می­ نامند.

در غرب شهر کاشان در منطقه­ای کوهستانی چند آبادی نزدیک به هم وجود دارد که به نام اردهال خوانده می­شود. مرکز این آبادی­ها مشهد­ اردهال است و مردم آن را "مشهد قالی" نیز می­خوانند. این مکان را از آن­رو مشهد می­ن امند که محل شهادت یکی از امامزادگان شیعه است. مراسم قالی­ شویان یکی از مراسم­ های آیینی با قدمتی نزدیک به یک هزارسال است که در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو به ثبت رسیده است. این مراسم معروف به «جمعه قالی»، در واقع آیینِ نمایشِ نمادینِ واقعه­ی شهادت، تشییع و خاکسپاری امامزاده سلطان ‌علی است که هر ساله توسط اهالی فین کاشان و روستای خاوه­ی اردهال برگزار می ‌شود.

نوروز یکی از کهن ‌ترین جشن‌ های به جا مانده از دوران ایران باستان است که در نخستین روز از سال خورشیدی ایرانی با آغاز فصل بهار، در یکم فروردین ماه همه ‌ساله با شور و نشاط بسیار در مناطق گوناگون با آداب و رسوم خاص هر منطقه در سیزده روزِ متوالی برگزار می‌ گردد. جشن نوروز و ورود به سال نو به ‌طور مشترک میان کشورهای برگزار کننده ی آن نظیر ایران، جمهوری آذربایجان، هند، پاکستان، قرقیزستان و ترکیه در سال 2009 میلادی (1388 هجری شمسی) در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو به ثبت رسیده است. در هفتم فروردین ۱۳۸۹ نیز نخستین دوره ی جشن جهانی نوروز در تهران برگزار شد و این شهر به عنوان «دبیرخانه ی نوروز» معرفی گردید. در برخی کشورها نوروز دارای تعطیلات رسمی است که در ایران چهار روز نخستِ فروردین، تعطیل رسمی بوده و برای برخی سازمان ‌ها تا سیزدهم فروردین این تعطیلات ادامه دارد.

دوتار "  Dotār" در نوع خود کهن ترین ساز زهی ایران، بلکه تمام خاورمیانه و آسیای مرکزی، به شمار می رود. تصویر این ساز در یرخی از حجاری های چندین هزار ساله موجود است و در کتبی که به زبان پهلوی تالیف شده نام این ساز به عنوان تنبور و یا تمبور آمده است.

ورزش زورخانه ­ای یا پهلوانی یک هنر رزمی است که بیان کننده ی باورهای اسلامی، عرفانی و باستانی ایران است. این ورزش سنتی توسط ده­ تا بیست مرد انجام می­شود و در دسته ی ورزش­ های نمایشی همانند ژیمناستیک قرار می­ گیرد. به محل اجرای این ورزش زورخانه می­گویند که فضایی است سر­پوشیده، برخی این بناها را شبیه به عبادتگاه­ های دوران باستان ایران می­دانند. از نگاه تاریخی تاسیس اولین زورخانه را به پهلوان نامدار ایرانی پوریای­ ولی در سال 772 هجری قمری نسبت می­دهند اگرچه که پیشینه ی این ورزش به دوران باستان می­ رسد.

کمانچه یکی از سازهای اصیل وکهن ایران است که تاریخچه ی طولانی دارد. از قر­ن­ های اولیه ی هجری نام آن در برخی اشعار و متون آمده است. نخستین نشانه ی تاریخی کمانچه مربوط به کتاب موسیقی­ الکبیر اثر ابونصر­فارابی در سده ی چهارم­ هجری است. او در این کتاب از کمانچه با نام عربی آن رباب یاد می­کند. عده­ ای بر این باورند که کمانچه تکامل یافته ی ساز رباب است.

نقالی یا پرده­ خوانی از آیین­ های کهن ایران ­زمین است که با گذر زمان دستخوش تحولاتی چند شده است. ریشه­ های این آیین را با تمرکز بر ریشه ی لغوی ­اش، که به معنای قصه­ خوانی است، باید در دوران اشکانی و گوسان­ هایی جستجو کنیم که به بازگو کردن قصه­ های حماسی شهره بودند. اگر چه سنت­های مشابه دیگری نیز به صورت داستان ­سرایی توأم با موسیقی، عمدتاً با تکیه بر داستان­ های قومی، ملی و حماسی در دوران ساسانی وجود داشت، امروزه مراد ما از آن چیزی که نقالی می­خوانیمش، آیینی است که عمدتاً در دوران اسلامی رواج چشمگیری یافته است و نمی­توان آن را منفک از اعتقادات و تعلقات دینی و مذهبی ­اش بررسی کرد.

نوازندگان و خوانندگان شمال خراسان شامل سه گروه عاشق­ ها، بخشی­ ها و لوطی­ ها می­ شوند؛ که با نواختن سازهایی چون کمانچه، دوتار، دهل، سرنا، قوشمه و نی متناسب با هر رویداد تاریخی یا فرهنگی آهنگی می ­سازند. هر گاه آفت به جان گوسفندان می­ افتاد، آهنگ­ هایی چون "لاله­ زار" و اگر دشمن حمله می­ کرد، آهنگ ­های عاشقانه­ ایی مانند "الله مزاره" شکل می­ گرفت: "الله مزاره، مزاره وا چه روزگاره / الله مزاره، مزاره غریب روزگاره/ الله مزاره، مزاره عاشق گنه­کاره".

موسیقی ایران، با نام ­های موسیقی سنتی ایرانی، موسیقی کلاسیک ایرانی و گاهی با عنوان موسیقی دستگاهی شناخته می ­­شود. در حقیقت این هنر طی سال­ها سینه به سینه و از استاد به شاگرد منتقل می­شده و آنچه که امروزه تحت عنوان موسیقی سنتی ایران در دسترس ماست حاصل ممارست، فداکاری و تلاش مردان و زنان بزرگی است.

شهر کاشان در دوران شاه­­ عباس کبیر مرکز بافت قالی ­های درباری بود و به دستور شاه کارگاه­ های قالی بافی در این شهر برپا شد. قالی ­های ابریشمی، نقره­ باف و زر­باف که به نام قالی شاه­ عباس معروف است به این محل نسبت داده می­ شود. از لحاظ تاریخی قالی کاشان به دو دوره ی تاریخی تقسیم می­­شود: یک دوره ی طلائی و یک دوره که پس از تعطیلی حدود دو قرن کارگاه­ های قالی بافی این شهر آغاز به کار کردند.