گردشگری تاریخی فرهنگی

مسجد جامع مرند در مرکز شهر مرند واقع شده است. مطابق کتیبه‌ی موجود در گنبدخانه به تاریخ 485 ه.ق، این بنا قدیمی‌ترین و سالم‌ترین شاهد معماری تاریخ‌دار در شمال‌غرب ایران می‌باشد. طبق کتیبه‌ی محراب مسجد، این بنا در سال 731 ه.ق در زمان سلطنت ابوسعید بهادرخان با اختصاص مالیاتی که از سرزمین‌های غیر مسلمان دریافت می‌شد مرمت و توسعه یافته است. ویلبر پیرامون این بنا می‌نویسد: « اول اتاق گنبدخانه با پلان مربع با سه ورودی در اطراف، در دوره‌ی سلجوقیان ساخته شده است.

بیلانکوه یا ولیانکوه از محلات تاریخی شهر تبریز است. شهرت این محله به "بیلانکوه" را به وجود مدفن اکابر، اولیاء و عرفای تبریز در آن منسوب می‌کنند. مزارات بیلانکوه همواره از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. مرقد و مزار بزرگانی چون "اخی سعدالدین" (عارف نامدار قرن ششم هجری)، "کمال‌الدین مسعود خجندی" (شاعر و عارف قرن هشتم هجری)، "کمال‌الدین بهزاد هراتی" (نگارگر بزرگ قرن دهم) و جز آن در این محله واقع شده‌اند. با توجه به بررسی‌های صورت گرفته به نظر می‌رسد بیلانکوه محله‌ای با قدمت قریب به یک هزار سال می‌باشد.

مجموعه‌ی ابواب‌البری ربع رشیدی در شمال‌شرق شهر تبریز قرار دارد که هسته‌ی اولیه‌ی آن در اوایل قرن نهم هجری در اوج دوران طلایی حکومت ایلخانان مغول به دست وزیر مدبر، خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی ساخته شده است. پس از رشیدالدین این مجموعه‌ی عظیم شهری ویران و غارت شد و در دوران وزارت فرزندش خواجه محمد دوباره مرمت و احیا گردید.

عمارت تومانیانس روستای وینق نام اثری تاریخی به جای مانده از دوران قاجار است که در غرب روستای وینق بر فراز تپه‌ای سنگی قرار دارد. این بنا توسط سرکیس تومانیانس ارمنی ساخته شده و به همین دلیل ویژگی‌های یک اثر ایرانی، اسلامی را ندارد و به سبک عمارت‌های قرن نوزدهم اروپا و روسیه می‌باشد.

کاروانسرای خواجه نظر در شهرستان جلفا و در مجاورت رودخانه‌ی ارس و پل ضیاء‌الملک واقع شده است. چنین به نظر می‌رسد که همراستا با اقدامات شاه عباس اول در راستای احداث و تعمیر 999 کاروانسرا در مرزهای ایران، این بنا توسط خواجه نظر احداث شده است.

"شاه گلی" یا "ائل گلی" یکی از مهم‌ترین گردشگاه‌های شهر تبریز است که در جنوب‌شرق آن و در ۷ کیلومتری مرکز شهر واقع شده ‌است. این مکان در زمان آق‌قویونلوها ایجاد شده و در دوره‌ی صفویان گسترش یافته ‌است. شاه‌گلی تا پیش از روی‌کارآمدن صفویان، بزرگترین منبع ذخیره آب جهت آبیاری باغ‌های مناطق شرقی تبریز تا دروازه تهران و تپلی‌باغ بوده ‌است. در دوران قاجار در پیرامون استخر شاه‌گلی خیابان‌هایی جهت عبور و مرور احداث گردید و در جوار این معابر، درختان تبریزی، بید مجنون و گل‌های اطلسی متعددی در چندین ردیف جهت تزئین گردشگاه و پاکی آب و هوا کاشته شد.

این بنا در سال 742 ه.ق توسط امیر شیخ حسن چوپان ملقب به علاءالدین ساخته شده است و بدین جهت ابتدا به "علائیه" و گاه به اعتبار خان مغولی – یعنی سلیمان، نواده‌ی هلاکوخان- "سلیمانیه" نیز نامیده شده است.

حدود پنج کيلومتري شرق تبريز در روستاي کرگج از دهستان باسْمَنج برج آجري بلندي وجود دارد که به برج خلعت پوشان معروف  است. اين ساختمان از آثار دوران صفوي مي‌باشد و در دوره‌ی قاجار نيز در اين بنا خلعت اعطائي پادشاهان ايران بر دوش فرمانداران و خدمت‌گزاران محل انداخته مي‌شد. اين برج داراي شانزده پهلو و سه طبقه است.

خانه حیدرزاده عمارت تاریخی واقع در منطقه‌ی مقصودیه شهر تبریز است که در سمت جنوب ساختمان شهرداری تبریز قرار دارد. هیچ سندِ تاریخی مبنی بر زمان احداث این خانه در دست نیست اما تحقیقات نشان می‌دهند که این خانه در حدود سال ۱۸۷۰ توسط حاجی حبیب لک ساخته شده است. بنا در سال ۱۳۷۸ شمسی در فهرست میراث ملی ایران با شماره ۲۵۲۴ به ثبت رسید. خانه حیدرزاده ۹۰۰ مترمربع مساحت دارد و دارای دو طبقه می‌باشد. این خانه دو حیاط اندرونی و بیرونی دارد که توسط ساختمان از یکدیگر جدا شده‌اند.

خانه‌ی بهنام یکی از ساختمان‌های تاریخی شهر تبریز است که در اواخر دوران زندیان و اوایل دوران قاجار به عنوان یک خانه‌ی مسکونی ساخته شده است. در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، این خانه نوسازی و با نقاشی‌هایی تزیین شد. ساختار کلی بنا شامل یک ساختمان اصلی، به عنوان ساختمان قشلاقی و یک ساختمان کوچک به عنوان ساختمان ییلاقی است. مانند بسیاری از خانه‌های قدیمی ایرانی، این خانه دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی است.