میراث ملموس ایران در یونسکو

شهر باستانی شوش از مهم ترین و باشکوه ترین سکونتگاه های شناخته  شده در جهان با قدمتی حدود 4000 سال پیش از میلاد (بنا به نظریاتی 7000 سال پیش از میلاد) است. این محوطه ی تاریخی، به عنوان کهن ترین شهر جهان، روزگاری مرکز برخورد دو تمدن «میان رودان» و «عیلام» بوده است. زندگی شهرنشینی همچنان در این منطقه ادامه دارد. دراین شهر باستانی علاوه بر عیلامی ها (به معنای سرزمین خدایان)، اقوامی نظیر آشوری ها، هخامنشیان، سلوکیان، پارتیان، بابلی ها و ساسانیان حکمرانی داشته اند.

مجموعه ی بازار تاریخی تبریز، وسیع ترین مجموعه ی مسقف ایران و جهان، به عنوان یک بلوک شهری، مهم ترین و کامل ترین سازمان اجتماعی در بین بازارهای ایران به شمار می رود. این مجموعه شامل زیرمجموعه های مختلف تجاری، مذهبی، فرهنگی، بهداشتی، ورزشی و مسکونی است که خانه های تاجران نیز در اطراف آن قرار دارد. سبک معماری، طاق ها و گنبدهای بلند آن، تنوع وسیع سازه های آجری به هم پیوسته، آرایش مغازه ها، کثرت سراها و تیمچه ها و وجود انواع مشاغل این بازار را نمونه ای عالی از محیط تجاری و ارتباط آن با زندگی اسلامی و شرقی ساخته  است. نحوه ی نامگذاری عناصر بازار به گونه ای بوده است که گاه براساس حرفه ی بازرگانان و صنعتگران نام بانی و سازنده ی بازار یا آن راسته را بر آن می نهادند. این نامگذاری همچنین با توجه به موقعیت و محل بازار، بر حسب وطن یا مذهب بازرگانان و پیشه وران و گاهی نیز با توجه به اندازه یا شکل خاص آن مکان اعمال می شده است.

مجموعه فرهنگی تاریخی تخت سلیمان ناحیه ای است که در ادوار مختلف محل سکونت اقوامی نظیر مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغولان بوده است. تخت سلیمان بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و مهم ترین عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به شمار می رفت و به روایتی زادگاه زرتشت پیامبر بوده است.

زیگورات دوراونتاش (آشوری: Dūr Untaš؛ ایلامی: Āl Untaš dNapiriša) که بیشتر با نام چُغازَنبیل شناخته می‌شود، نیایشگاهی باستانی است که حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد در تمدن ایلام ساخته شد. این زیگورات، بنای مرکزی محوطه باستانی به‌جای مانده از مجموعه‌ی ایلامی دوراونتاش است که نزدیک شوش در استان خوزستان قرار گرفته. چغازنبیل در سال ۱۹۷۹ میلادی به عنوان اولین اثر تاریخی از ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت و معماری منحصر به فرد آن، در کنار زیگورات‌های کشف شده در میاندورود، برای باستان‌شناسان و علاقه‌مندان به تاریخ و میراث فرهنگی جهانی شناخته شده است.

چهار عنصر اصلی در آیین زرتشت یعنی آسمان، زمین، آب و گیاهان در طراحی سبک منحصر به فرد معماری باغ های ایرانی نقشی اساسی ایفا می کنند. این عناصر به نحوی می کوشند تصویری از باغ بهشت را، که در الگوی باغ ایرانی آسمان را به زمین آورده یا به عبارتی زمین را به آسمان برده  است، القا کنند. باغ ایرانی به عنوان نمونه ی بارز فرهنگ ایرانی در جهان دارای سه ساختار و طراحی منحصر به فرد است. نخستین ساختار آن این است که در مسیر عبور جوی آب قرار دارد. دوم اینکه در میان دیوارهای بلند محصور است و سومین ساختار مربوط به داخل این باغ است که در آن عمارت تابستانی و استخر آب قرار دارد.

میمند روستایی صخره ای و کَنده شده در درون زمین با قدمتی حداقل دو تا سه هزار سال از نخستین سکونتگاه های بشر در ایران است. از ارزش های ویژه ی این روستای تاریخی ارتباط تنگاتنگ زندگی با طبیعت پیرامون آن است، به طوری که با پیشرفت تکنولوژی نیز حداقل دخل و تصرف را در طبیعت و چشم اندازهای بکر خود ایجاد نموده است و با حفظ بسیاری از ارزش ها به حیات خود ادامه می دهد. در روستای تاریخی میمند کلِ یک خانه یک «کیچه» نامیده می شود؛ این خانه در دل سنگ کنده شده و ممکن است شامل یک یا چند اتاق و همچنین اصطبل باشد.