گردشگری تاریخی فرهنگی

مجموعه ی پاسارگاد محوطه ای باستانی و گستره ای عظیم از سازه های برجای مانده از دوران اولیه ی پایتخت هخامنشیان (سده ی ششم قبل از میلاد) در ایران است که  در دشت رودخانه ی پُلوار واقع شده است. این مجموعه به دستور کوروش کبیر ساخته شد.

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، عارف و شاعر بزرگ، بزرگ ترین، کامل ترین و برجسته ترین خانگاه است که با استفاده از معماری سنتی ایرانی (ایلخانی و تیموری) و با الهام از تصوف بنا شده است. این مجموعه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، جد سلاطین صفوی، است که در سال ۷۳۵ هجری قمری به دست فرزند ایشان صدرالدین موسی ساخته شد. پس از شروع حکومت صفویه واحدهای مختلف دیگری نیز به این شاهکار هنری و معماری اضافه گردید.

گنبد تاریخی سلطانیه، بزرگترین گنبد آجری جهان، به دستور سلطان محمد خدابنده (الجایتو) در سال 1302 تا 1312 میلادی در پایتخت ایلخانیان، شهر سلطانیه، ساخته شد. این آرامگاه شاهکار معماری ایرانی و اسلامی است که به شیوه ی معماری آذری ساخته شده است و نخستین بنایى است که تحول معمارى از دوران سلجوقى به معمارى دوران ایلخانى را به وضوح نشان مى‏ دهد. آجر عمده ترین مصالح بکار رفته در سازه ی این بنا است.

شهر باستانی شوش از مهم ترین و باشکوه ترین سکونتگاه های شناخته  شده در جهان با قدمتی حدود 4000 سال پیش از میلاد (بنا به نظریاتی 7000 سال پیش از میلاد) است. این محوطه ی تاریخی، به عنوان کهن ترین شهر جهان، روزگاری مرکز برخورد دو تمدن «میان رودان» و «عیلام» بوده است. زندگی شهرنشینی همچنان در این منطقه ادامه دارد. دراین شهر باستانی علاوه بر عیلامی ها (به معنای سرزمین خدایان)، اقوامی نظیر آشوری ها، هخامنشیان، سلوکیان، پارتیان، بابلی ها و ساسانیان حکمرانی داشته اند.

مجموعه ی بازار تاریخی تبریز، وسیع ترین مجموعه ی مسقف ایران و جهان، به عنوان یک بلوک شهری، مهم ترین و کامل ترین سازمان اجتماعی در بین بازارهای ایران به شمار می رود. این مجموعه شامل زیرمجموعه های مختلف تجاری، مذهبی، فرهنگی، بهداشتی، ورزشی و مسکونی است که خانه های تاجران نیز در اطراف آن قرار دارد. سبک معماری، طاق ها و گنبدهای بلند آن، تنوع وسیع سازه های آجری به هم پیوسته، آرایش مغازه ها، کثرت سراها و تیمچه ها و وجود انواع مشاغل این بازار را نمونه ای عالی از محیط تجاری و ارتباط آن با زندگی اسلامی و شرقی ساخته  است. نحوه ی نامگذاری عناصر بازار به گونه ای بوده است که گاه براساس حرفه ی بازرگانان و صنعتگران نام بانی و سازنده ی بازار یا آن راسته را بر آن می نهادند. این نامگذاری همچنین با توجه به موقعیت و محل بازار، بر حسب وطن یا مذهب بازرگانان و پیشه وران و گاهی نیز با توجه به اندازه یا شکل خاص آن مکان اعمال می شده است.

زیگورات دوراونتاش (آشوری: Dūr Untaš؛ ایلامی: Āl Untaš dNapiriša) که بیشتر با نام چُغازَنبیل شناخته می‌شود، نیایشگاهی باستانی است که حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد در تمدن ایلام ساخته شد. این زیگورات، بنای مرکزی محوطه باستانی به‌جای مانده از مجموعه‌ی ایلامی دوراونتاش است که نزدیک شوش در استان خوزستان قرار گرفته. چغازنبیل در سال ۱۹۷۹ میلادی به عنوان اولین اثر تاریخی از ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت و معماری منحصر به فرد آن، در کنار زیگورات‌های کشف شده در میاندورود، برای باستان‌شناسان و علاقه‌مندان به تاریخ و میراث فرهنگی جهانی شناخته شده است.

«‌اورامان تخت» ‌يکي ‌از‌ روستاهای ‌تاريخي‌ ایران و زيستگاه مردمان هورامي است که در شهرستان سرو آباد، در 60 کیلومتری جنوب شرقی مریوان، در 170 کیلومتری سنندج و در کردستان جای دارد. در بلندای 1500 متری از تراز دریا، روستای ‌اورامان تخت در ‌دامنه ‌رشته کوه­های زاگرس، شاهو و كوسالان است و رودخانه سيروان و «لیله» و چشمه بل و هانودگا آن را سیراب می­سازند.

نگل در ۶۵ کیلومتری شهر سنندج و در مسیر سنندج به مریوان قرار دارد. این روستا در میان دره‎ای بنا شده که رودخانه «شوشیر» از جنوب آن می‌گذرد و از طرف شمال هم به کوه «حسن عالی»، از جنوب شرقی به کوه «پل چرمو»، از جنوب به کوه «قژاکان»، از شمال غربی به دره «کانی چرمو» و کوه «کوره میانه»، از غرب و جنوب غربی به دره «کاچول» و از شمال شرقی به «رسنی دره» محدود می‌شود. مردم روستای نگل به زبان کردی سورانی سخن می‌گویند.

«روستای مارین» در ۳۶ کیلومتری شمال گچساران و در ۱۹۸ کیلومتری جنوب شرقی «یاسوج» در استان «کهگیلویه و بویراحمد» جای دارد. این روستا از شمال با کوه «دلی گنج»، از شرق با کوه «خامی» و از جنوب غرب نیز با کوه «دیل» همسایگی دارد.

پالنگان روستایی در یک کیلومتری دره «تنگیور»، در دهستان «ژاورود»، در 55 کیلومتری «اورامان» و در 57 کیلومتری کامیاران در استان کردستان است. پالنگان که در شمار فهرست آثار ملی ایران جای گرفته است، نزدیک به هزار تن سرانه مردمی دارد که به گویش کردی اورامی سخن می­گویند. روشن نیست که پالنگان از واژه پلنگ یا واژه پال در گویش کردی به معنی پشتگاه و پناهگاه برگرفته شده است.