تاجیکستان

اگر در بزرگراه پامیر جایی بین گذرگاه كايتزيك[2] (4271 متر) و علی‌چور  رانندگی کنید، به تابلویی برمی‌خورید كه شما را از جاده اصلی خارج كرده و  به دریاچه‌های زيبای بلنكول و ياشيكول راهنمایی می‌كند.[3] پیچ‌‌ جاده  ياشيكول در کیلومتر 145 بعد از مرغاب است. جاده فرعی بلنكول در حدود 18  کیلومتری جاده اصلی قرار دارد و از بلنكول تا دریاچه‌ی ياشيكول هم 15  کیلومتر دیگر باید راه پیمود. ياشيكول به معنی دریاچه سبز است. این دریاچه  در ارتفاع 3700 متری از سطح دریا قرار داشته و 19 کیلومتر طول و 1 تا 4  کیلومتر عرض دارد. همچنين اين درياچه در عمیق‌ترین نقطه، حدود 50 متر عمق  دارد.

درياچه قره‌كول يا دریاچه سیاه بزرگ‌ترین منبع آب طبیعی در تاجیکستان است  که در شرق پامیر واقع شده و 3900 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این دریاچه  مساحتی در حدود 380 کیلومتر مربع را در بر می‌گیرد و متوسط تا 238 متر عمق  دارد. این دریاچه 33 کیلومتر طول و 23 کیلومتر پهنا داشته و یک رشته جزیره  بزرگ که از شمال به جنوب کشیده شده دریاچه را به دو قسمت کم‌عمق شرقی و  قسمت عمیق‌ غربی تقسیم کرده است.

لازوريت يا همان سنگ لاجورد يا لاژورد نام دیگر این سنگ معدنی است که طیف متنوعی از نیلی، بنفش، آبی‌ گل‌گندم یا سبز‌آبی دارد. منابع محدودی از  این سنگ در جهان وجود دارد. در افغانستان، تاجیکستان، روسیه و شیلی معادني  از اين سنگ پيدا شده است. بهترین سنگ‌های نیلی فقط در پامیر غربی و  افغانستان استخراج می‌شود و بسیار نادر است. نمونه‌های لاجورد معمولاً  به علّت نا‌خالصی خالدار یا راه‌راه هستند. کریستال‌های پریت طلایی،  پریت‌ سولفوریک این سنگ را به‌ نحو خاصی زیبا می‌سازد. لاجورد هرگز شکسته نمی‌شود حتّی وقتی حرارت داده می‌شود. این ویژه‌گی‌ها در زمان باستان شناخته شده بوده و برای تایید اصالت آن مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

قلعه‌ی قهقهه از روی نام قهرمان حماسی افسانه‌ای نام‌گذاری شده است که  پادشاه آتش‌پرستانی با پوست تیره‌رنگ بوده است. بقایای این قلعه گِلی مربوط  به قرن 4 بعد از میلاد را می‌توان بر قلّه صخره‌ای در کناره‌ی رود پنج،  آنجا که به ریزابه‌ای در افغانستان می‌پیوندد، ببينيد. قلعه شامل دو رأس  است که از شرق به غرب امتداد دارند. رأس بزرگ‌تر نزديك به 500 متر درازا  دارد و در ارتفاع 125متری از سطح رود‌خانه در شرق است و با شیبی کند به سمت  غرب پایین می‌رود.[1]

گرم‌ چشمه در 2325 متری از سطح دریا در سراشیبی‌های غربی کوه‌های شاه‌دارا و  در امتداد رودخانه گرم‌چشمه واقع شده است. با بررسی توده عظیمی از رسوب  سنگ تراورتن که به پایین‌ رودخانه سرازیر شده و طی قرن‌ها متراکم شده و شکل  یافتند به اين نتيجه می‌رسيم كه گرم‌چشمه‌ باید چندین هزار سال قدمت داشته  باشد.[2] آب معدنی با بالاترین درجه هم در چشمه‌های آب‌گرم‌ کوچک و هم در  چشمه‌های آب‌گرم ‌بزرگ با ارتفاع 10 سانتی‌متر تا 5/1 متر فوران می‌كنند و  به سطح می‌آیند. تقریباً در هر ثانیه 5 تا 7 لیتر آب داغ از چشمه بیرون  می‌آید. آب همواره با گلوله‌های کلسیم آهک به قطر 5/0 تا 4 سانتی‌متر در  ترکیب با پودر سفید با ویژگی آهگی بیرون می‌آید.

در قرون وسطی منطقه پامیر به دلیل استخراج نقره شهرت داشت. این استخراج در  قرن 10 با بهره‌برداری از ذخایر نقره نزدیک رودخانه توقوزبالاك در کناره  سمت چپ رودخانه غُند، در محدوده‌ی بچار آغاز شد. سرمایه‌سازی از ذخایر این  ناحیه منجر به توافق معدن‌چیان و متخصّصان ذوب‌آهن در چرتيم، ورشز، شازود،  ميانه‌كوه، و بسیاری دیگر شد. استخراج در سطح وسیع نبود. استخراج در قرن 11  در طی "بحران نقره" رشد زيادی کرد؛ ذخایر نقره توسعه یافتند و در  پامیرشرقی به شدت مورد بهره‌بردای قرار گرفتند.

شهر خاروغ پایتخت استان خودمختار بدخشان[2] با جمعيّتی حدود 30 هزار نفر در  زمین‌های کم‌عرض و مرتفع و در 2060 متری از سطح دریا و نزدیک محل تلاقی  رودخانه‌های غُند[3] و شاه‌دارا[4] در مرز افغانستان واقع شده است. درّه  رودخانه در اینجا باریک است و شهر در دو خیابان بزرگ شكل گرفته كه در دو  طرف خيابان اصلی رديفی از درختان صنوبر قرار دارد.[5] در سال 1895 زمانی که  سرانجام مرز بین امپراتوری روسیه و افغانستان تعیین شد مرز از سه‌خانه و  یک سربازخانه و روستای کوهستانی کوچکی از خاروغ تشكيل شد. جاده‌ای از آش[6]  تا خاروغ ساخته شد امّا جاده تنها این امکان را فراهم می‌کرد تا اسب‌  سواران کالاها را به کاروان‌های شتر تحویل بدهند.

قرغان‌ تپّه بزرگ‌ترین مرکز فرهنگی صنعتی درّه‌ی وخش در 97 کیلو‌متری جنوب  دوشنبه واقع است. مطابق با برخی تحقیقات قرغان‌ تپّه در قرن 7 به وجود آمده  اگر چه برخی قدمت آنرا بسیار بیشتر می‌د‌انند. شهر در قسمت بالایی درّه‌ی وخش و در مرکز یک مرغزار واقع است. در قرون وسطی این ناحیه را ختای و شهر  را ليواقند یا وخش می‌خواندند.

بالجوان يك منطقه تاریخی در تاجیکستان است. نتایج حفّاری‌های طولانی مدت باستان‌شناسی در كوروكسای در نزدیکی بالجوان امروزی ثابت می‌کند که 200-800  هزار سال پیش زندگی گیاهی جلگه‌ای و بدون درخت در این ناحیه نفوذ داشته است و حیوانات عجیبی همچون اسب‌ها، کرگدن‌ها، میمون‌های ‌وابسته به میمون‌های دم‌کوتاه امروزی، ببر‌های دندان شمشیری، زرّافه‌ها و نیاکان فیل‌ها می‌زیسته‌اند. بیش از هزار سال پیش بالجوان جزئی از حکومت سامانی بود.

درّه رامیت از 45 کیلومتری شمال‌غربی دوشنبه شروع می‌شود. اين درّه با مناطق تفریحی پر‌شمار و چشمه‌های آب‌گرم در مناطق پايينی و از جنگل‌ها و رودخانه‌های زیبا در مناطق بالايی، يكی از زيباترين و بكرترين مناطق تاجيكستان محسوب می‌شود. شما می‌توانید با نيم ساعت رانندگی از دوشنبه به سوی شهر وحدت به این درّه برسید. رودخانه‌ی کافرنهان 378 کیلومتر طول دارد. سرچشمه سمت چپ آن رودخانه ساربا، از یخ‌ها و پهنه‌های برفی قاراتگين شروع شده و سرچشمه سمت راست آن از رودخانه سردی ميانه ‌در محدوده حصار آغاز می‌شود.