* چومولونگما نام محلی قله اورست در منطقه تبت و چین می‌باشد.

قسمت پنجم: کشف صومعه‌های مقدّس
صبح زود از هتل خود در مرکز لهاسا بیرون می‌آیم. هوا هنوز خنک است و بوی عود و کندر از فروشگاه‌های کوچک اطراف به مشام می‌رسد. خیابان‌های باریک و  سنگفرش شده شهر پر از زائرانی است که با چرخ‌های دعا در دست به سوی معابد مختلف در حرکتند. من هم مسیر خود را به سوی غرب لهاسا، به سمت کوهستان گوپیل آغاز می‌کنم. از جلوی کاخ پوتالا می‌گذرم که در نور طلوع خورشید  مانند قصری رویایی می‌درخشد. رهگذران تبتی با لباس‌های سنتی رنگارنگ، صحنه‌هایی زنده خلق می‌کنند. پس از عبور از بازار بارخور، جاده کمکم شیب می‌گیرد و ساختمان‌های شهری جای خود را به دامنه‌های سرسبز و تپه‌های پراکنده می‌دهند.
پس از حدود پنج کیلومتر، صومعه درپونگ در دامنه کوه، مانند نگینی سفید و طلایی خودنمایی می‌کند. ساختمان‌های سفید آن که به صورت پلکانی روی هم قرار گرفته‌اند، یادآور تصویری از یک دژ باستانی هستند. صدای زمزمه مانتراها و نواختن شیپورهای تبتی از دور به گوش می‌رسد. با نزدیک‌تر شدن، عظمت این صومعه که روزگاری بزرگ‌ترین صومعه بودایی جهان بود، کاملاً آشکار می‌شود. راهبانی با ردای بورگوندی در حیاط‌ها رفت‌وآمد می‌کنند و زائران به آرامی مشغول عبادتند.

صومعه درپونگ در سال ۱۴۱۶ توسط جه‌تسونگخاپا، بنیانگذار مکتب گلوگپا (کلاه‌زردهای بودایی) تأسیس شد. این صومعه نه تنها مرکز مهم مذهبی، بلکه دانشگاهی عظیم برای فلسفه بودایی بود که در اوج خود بیش از ۱۰٬۰۰۰ راهب در آن زندگی و تحصیل می‌کردند. نام "درپونگ" به معنای "تپه برنج" است و اشاره به توده‌های سفید ساختمان‌های آن دارد که از دور شبیه به توده‌های برنج انبار شده به نظر می‌رسند.  
موقعیت جغرافیایی این صومعه در ارتفاع ۳۸۰۰ متری از سطح دریا، آن را به یکی از بلندترین صومعه‌های جهان تبدیل کرده است. قرارگیری آن در دامنه کوه گوپیل، چشم‌اندازی پانوراما از شهر لهاسا و دره اطراف آن ارائه می‌دهد. این مکان به‌دلیل آرامش و انرژی روحانی‌اش، همواره مورد احترام بوداییان بوده است.  
در طول تاریخ، درپونگ نقش مهمی در تحولات سیاسی و مذهبی تبّت ایفا کرده است. پیش از اشغال تبّت توسط چین در سال ۱۹۵۹، این صومعه یکی از سه صومعه بزرگ "سا-سه" (به همراه سِرا و گاندن) بود که مرکز قدرت مذهبی و اداری محسوب می‌شد. پس از این رویداد، بسیاری از راهبان به هند گریختند و صومعه اصلی برای مدتی خالی ماند. اما در دهه ۱۹۸۰، با سیاست‌های آزادسازی نسبی چین، بخش‌هایی از صومعه بازسازی شد و فعالیت‌های مذهبی از سر گرفته شد.

معماری درپونگ ترکیبی از سبک تبتی و بودایی است. ساختمان‌های اصلی شامل سال‌های تشریفات (مانند "تسوکچن")، معابد کوچک‌تر (مانند "گانگین" و "جامایانگ")، و محل‌های اقامت راهبان هستند. دیوارهای سفید با پنجره‌های سیاه و سقف‌های طلایی، نمادی از تعادل بین سادگی و شکوه هستند. درون معابد، مجسمه‌های طلایی بودا، نقاشی‌های دیواری (تانگکا) با رنگ‌های درخشان، و کتاب‌های مقدس قدیمی به چشم می‌خورند.  
امروزه، درپونگ اگرچه دیگر آن جمعیت عظیم گذشته را ندارد، اما همچنان فعال است و حدود ۳۰۰ راهب در آن زندگی می‌کنند. این صومعه نه تنها محل عبادت، بلکه جاذبه‌ای توریستی است که بازدیدکنندگان از سراسر جهان را به خود جذب می‌کند. مراسم سالانه "شوتون" (جشن ماست) که با رقص‌های آیینی و نمایش تانگکاهای غول‌پیکر همراه است، یکی از رویدادهای مهم اینجاست.

از نظر اعتقادی، درپونگ برای بوداییان تبّتی مکانی مقدّس است که تجسم آموزه‌های بودیسم تبّتی، به‌ویژه مکتب گلوگپا، محسوب می‌شود. راهبان اینجا به مطالعه متون فلسفی عمیق، مراقبه، و انجام مراسم پیچیده مذهبی مشغولند. بسیاری از بوداییان معتقدند که زیارت درپونگ باعث پاکسازی کارما و افزایش خرد معنوی می‌شود.  
صومعه همچنین گنجینه‌ای از آثار هنری و مذهبی را در خود جای داده است، از جمله نسخه‌های خطی نفیس، تانگکاهای تاریخی، و مجسمه‌هایی که برخی از آن‌ها قرن‌ها قدمت دارند. کتابخانه درپونگ زمانی یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های متون بودایی در جهان بود و امروز هم بخشی از این میراث حفظ شده است.
با وجود تغییرات سیاسی و اجتماعی در تبت، صومعه درپونگ همچنان نمادی پایدار از فرهنگ و معنویت تبتی است. برای بوداییان، اینجا نه فقط یک ساختمان، بلکه زنده‌ترین تجلی تعالیم بودا در روی زمین است. هر سنگ، هر نقاشی، و هر صدای مانترا در اینجا روایتی از ایمان راسخ و تاریخ پرتلاطم مردمی است که باورهای خود را در دل کوه‌های هیمالیا حفظ کرده‌اند.

زیارت صومعه سِرا: گام‌نهادن در دل تاریخ بودایی تبّت
پس از گشت‌وگذار روح‌انگیز در صومعه درپونگ، راه خود را به سوی شمال لهاسا ادامه می‌دهم تا به صومعه سِرا برسم. مسیر، میان تپه‌های سرسبز و هوای پاک کوهستانی می‌پیچد و با هر قدم، لهستای مدرن کم‌رنگ‌تر می‌شود تا جای خود را به فضایی مقدس بدهد. در ورودی صومعه سِرا، دروازه‌ای سنگی با نقوش بودایی و مجسمه یک فیل بزرگ مرا به دنیایی دیگر دعوت می‌کند. رنگ‌های پرجنب‌وجوش پرچم‌های دعا در باد می‌رقصند و گویی نجوای مانتراهای کهن را در گوشم زمزمه می‌کنند. آرام قدم برمی‌دارم، گویی زمان در اینجا به‌آهستگی جریان دارد.  

در میان نقوش و مجسمه‌های صومعهی سِرا، تصویر  فیل جایگاه ویژه‌ای دارد و در محوطه‌ها یا تزئینات معماری این صومعه دیده می‌شود. این نماد، ریشه در آموزه‌های بودایی و اساطیر تبّتی دارد و نشان‌دهنده‌ی مفاهیم عمیق فلسفی و روحانی است.  
در بودیسم تبّتی، فیل نماد قدرت درونی، پایداری و آرامش است. این حیوان با جثهٔ عظیم و گام‌های استوارش، تجسم ثبات ذهنی است که یک مراقبه‌گر در مسیر روشن‌بینی به آن نیاز دارد. در متون کهن بودایی، فیل سفید به‌ویژه مقدّس شمرده می‌شود، چرا که رویای تولد بودای تاریخی، سیذارتا گوتاما، با فیل سفیدی که به رحم مادرش وارد می‌شد، پیش‌بینی شده بود. به همین دلیل، فیل در هنر بودایی اغلب به رنگ سفید و با ظاهری آرام نمایش داده می‌شود.
یکی از مهم‌ترین مفاهیم مرتبط با فیل در صومعهٔ سِرا، تمثیل "رام کردن فیل وحشی" است که در نقاشی‌های دیواری (تانگکاها) و مجسمه‌های تبّتی دیده می‌شود. در این تمثیل:  
-  فیل وحشی  نماد  ذهن سرکش و ناآرام  انسان است که تحت تأثیر خشم، جهل و شهوت قرار دارد.  
-  راهب که فیل را رام می‌کند، نماد تمرین‌های روحانی  (مانند مراقبه و اخلاق) است که ذهن را مهار می‌کند.  
-  مسیر پرپیچ‌وخم نشان‌دهندهی دشواری‌های سفر معنوی است.  
- در نهایت، فیل رام‌شده و سفید می‌شود که به معنای تحول ذهن به حالت پاک و روشن‌بینی  است.  
در صومعه‌ی سِرا، این نماد‌ها به راهبان یادآوری می‌کنند که هدف نهایی تمرین‌های مذهبی، پ کنترل ذهن و رسیدن به حالت برتر آگاهی است. همچنین، فیل گاهی به عنوان حامل سوتراهای مقدس (متون بودایی) تصویر می‌شود که نشان‌دهنده‌ی نقش آن در حفظ و انتقال تعالیم معنوی است. در معماری صومعه، ممکن است مجسمه‌های فیل در ورودی‌ها یا پایه‌های معبد دیده شوند که نماد حفاظت از مکان مقدس هستند. در برخی موارد نیز فیل به همراه دیگر حیوانات نمادین بودایی (مانند شیر، مار یا گوزن) نمایش داده می‌شود که هر کدام مفاهیم خاص خود را دارند. به‌طور خلاصه، فیل در صومعه‌ی سِرا تنها یک تزئین نیست، بلکه درس مجسمی برای زائران و راهبان است: همان‌گونه که فیل با قدرت و وقار گام برمی‌دارد، سالک نیز باید با صبر و آگاهی در مسیر روشن‌بینی پیش رود.

صومعه سِرا در سال ۱۴۱۹ توسط "جامپا چوجی"، یکی از شاگردان برجسته تسونگخاپا، بنیان نهاده شد. این صومعه، همراه با درپونگ و گاندن، سه پایگاه اصلی مکتب گلوگپا (کلاه‌زردهای بودایی) را تشکیل می‌دهند. نام "سِرا" به معنای "حصار رز" است و اشاره به تپه‌ای دارد که پیش از ساخت صومعه، پوشیده از گل‌های رز وحشی بود. معماری صومعه، ترکیبی هنرمندانه از سبک تبّتی و بودایی است؛ دیوارهای سفید با پنجره‌های سیاه و سقف‌های طلایی که زیر نور خورشید می‌درخشند.  
جغرافیای این مکان، بر فراز تپه‌ای در شمال لهاسا و در ارتفاع حدود ۳۶۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد. هوای اینجا همیشه پاک و آسمانش آبیِ عمیق است، گویی به‌راستی به بهشت بوداییان نزدیک‌تریم. در گذشته، صومعه سِرا نه‌تنها مرکز مذهبی، بلکه دانشگاهی بزرگ برای فلسفه بودایی بود که هزاران راهب در آن به تحصیل و مراقبه مشغول بودند. امروز نیز صدها راهب در اینجا زندگی می‌کنند و سنت‌های دیرینه را زنده نگه داشته‌اند.  
وضعیت کنونی صومعه سِرا، ترکیبی از تاریخ و زندگی روزمره است. پس از آسیب‌های دوران انقلاب فرهنگی چین، بخش‌های زیادی از صومعه بازسازی شده، اما هنوز ردپایی از گذشته پرعظمت آن در سنگ‌ها و دیوارهایش دیده می‌شود. گردشگران و زائران از سراسر جهان به اینجا می‌آیند، اما فضای روحانی صومعه دست‌نخورده باقی مانده است. راهبان جوان و کهنسال در حیاط‌ها رفت‌وآمد می‌کنند، برخی مشغول مطالعه متون مقدسند و برخی دیگر در حال تمرین مناظره‌های فلسفی.  
یکی از برجسته‌ترین بخش‌های صومعه، "تسوکچن" (سال بزرگ تشریفات) است. این تالار عظیم، با ستون‌های بلند و نقاشی‌های دیواری خیره‌کننده، محل برگزاری مراسم مهم مذهبی است. در مرکز آن، مجسمه‌ای طلایی از بودا قرار دارد که گویی بر کل فضا نظارت می‌کند. تانگکاهای باستانی (نقاشی‌های مذهبی) بر دیوارها آویخته شده‌اند و داستان‌های زندگی بودا و قدیسان بودایی را روایت می‌کنند. بوی کندر و کره یاقوتی (که در چراغ‌های مخصوص می‌سوزد) فضایی روح‌افزا خلق کرده است.  
معبد "جامایانگ"، یکی دیگر از نقاط دیدنی صومعه است که به خدای خرد بودایی تقدیم شده. در اینجا مجسمه‌ای نفیس از جامایانگ قرار دارد که بسیاری از بوداییان برای دریافت برکت دانش و خرد به آن متوسل می‌شوند. راهبان در این مکان به‌صورت مداوم مراسم مذهبی برگزار می‌کنند و صدای خوانش مانتراها در فضا طنین‌انداز است. کتابخانه صومعه نیز گنجینه‌ای از متون خطی بودایی را در خود جای داده که برخی از آن‌ها قدمتی چندصدساله دارند.  
اما شاید جذاب‌ترین بخش صومعه سِرا برای بازدیدکنندگان، "مناظره‌های فلسفی" راهبان باشد. در حیاطی مخصوص، راهبان جوان و استادان به بحث‌های پرشور درباره مفاهیم عمیق بودایی می‌پردازند. آن‌ها با حرکات نمایشی دست و کف‌زدن‌های ریتمیک، سعی در اثبات دیدگاه‌های خود دارند. این سنت آموزشی که قرن‌هاست ادامه دارد، نه‌تنها روشی برای یادگیری، بلکه آزمونی برای درک عمیق‌تر تعالیم بوداست. دیدن این صحنه‌ها، گویی پنجره‌ای به دنیای ذهن‌های جست‌وجوگر می‌گشاید.

از نظر اعتقادی، صومعه سِرا برای بوداییان تبّتی مکانی بسیار مقدس است. بسیاری معتقدند که زیارت این صومعه و حضور در مراسم آن، باعث افزایش "پونیا" (ثواب معنوی) و پاکسازی کارما می‌شود. راهبان اینجا نه‌تنها به عبادت، بلکه به مطالعه عمیق متونی مانند "پَرَجنیاپارامیتا" (متون خرد برتر) و "لام‌ریم" (مراحل راه به سوی روشن‌بینی) مشغولند. این متون، اساس فلسفه گلوگپا را تشکیل می‌دهند و تسونگخاپا بر آن‌ها تأکید فراوان داشت.  
صومعه سِرا در طول سال میزبان جشن‌های مذهبی بسیاری است که معروف‌ترین آن‌ها "جشن سِرا نگاچو" است. در این مراسم، راهبان با ماسک‌های رنگارنگ، رقص‌های آیینی اجرا می‌کنند که نمادی از نبرد بین خیر و شر است. بازدیدکنندگان نیز در این روزها به صومعه می‌آیند تا هم شاهد این نمایش‌های خیره‌کننده باشند و هم از برکت‌های معنوی آن بهره‌مند شوند.  

صومعه سِرا، مانند نگینی درخشان در تاج فرهنگ تبّتی می‌درخشد. اینجا نه‌تنها مجموعه‌ای از ساختمان‌های تاریخی، بلکه قلب تپنده‌ای است که با هر ضربانش، عشق به خرد و معنویت را در رگ‌های زائران و راهبان جاری می‌کند. با ترک این مکان، احساس می‌کنم گنجینه‌ای از آرامش و دانش را با خود برمی‌دارم؛ گنجینه‌ای که قرن‌هاست در دامنه کوه‌های هیمالیا از آن محافظت می‌شود.

ادامه دارد...
جواد عابد خراسانی

قسمت ششم...