دژ «قلعه رودخان» یا «قلعه حسامی» قلعه ای تاریخی در ارتفاعی بین ۶۶۵ تا ۷۱۵ متر از سطح دریا است که در کنار رودخانه ای با همین نام واقع شده است. برخی از کارشناسان ساخت قلعه را در دوران ساسانیان و مقارن با حمله ی اعراب به ایران دانسته اند. این قلعه که در دوره ی سلجوقیان تجدید بنا شد از پایگاه های مبارزاتی اسماعیلیان بوده است. بر روی کتیبه ی سر در ورودی قلعه، که اکنون در موزه ی گنجینه ی رشت نگهداری می شود، درج شده است که این قلعه در سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری قمری برای سلطان حسام الدین امیردباج بن امیر علاالدین اسحق تجدید بنا شده است.

عمارت مفخم بزرگ ترین و شاخص ترین اثر معماری دوره ی قاجار در دهه ی 1300 هجری قمری، همزمان با حکومت ناصرالدین شاه، به دستور یارمحمد خان شادلو معروف به سردار مفخم ساخته شد که محل سکونت خانواده ی وی و پذیرایی از میهمانان دولتی و رجال سیاسی بوده است. این عمارت در گذشته در داخل باغ بزرگی قرار داشت و تا پیش از وقوع زلزله ی بجنورد از بخش های مختلفی همچون آینه خانه، دروازه ی ورودی حوض خانه، باغ فَواره و عمارت کلاه فرنگی تشکیل شده بود که در حال حاضر تنها آینه خانه و عمارت مفخم به جای مانده است و امروزه موزه مردم شناسی بجنورد در آن برپا است.

شهر زیرزمینی کاریز کیش با توجه به عمق کم این جزیره در عمق 12 متری زیر زمین قرار دارد و ارتفاع آن به 8 متر می‌رسد. این شهر زیرزمینی شامل سه رشته قنات و 274 حلقه چاه و مكانی تفريحی است و امكان بازديد قنات‌های باستانی جزيره زيبای كيش در آن فراهم است.

شهر زیرزمینی (اویی) یا اوئی شهر زیرزمینی تاریخی واقع در زیر بافت کنونی شهر نوش‌آباد از بخش مرکزی شهرستان آران و بیدگل است که در مجموعه تاریخی آب‌انبار چاله‌سی نوش‌آباد قرار دارد. این مجموعه قدمتی ۱۵۰۰ ساله داشته و به دوره ساسانیان (صدر اسلام) تا دوره صفوی مربوط می‌گردد.

در کنار مقبره شمس تبریزی که یکی از صوفیان مشهور (645-584 هجری قمری) و مراد و مُرشدِ مولوي (از مشهورترین شاعران ایرانی) به شمار می رفته برجی استوانه ای به دستور شاه اسماعیل صفوی ساخته شده است که ارادتی خاص نسبت به شمس تبریزی داشته است. این برجِ میان‌ تهی از بناهای منحصر به ‌فرد منطقه است. بنا از نظر فرم ظاهری به سه قسمت تقسيم می‌شود.

این دروازه ی باشکوه آجری مزین به کاشی های هفت رنگ و کتیبه های متعدد یکی از نمادهای قدیم شهر تهران است که در سال های 1301 تا 1304 شمسی به دستور مستقیم رضاشاه و به دست جعفرخان کاشانی و همکاری آلمانی ها با آمیزه ای از سبک معماری ایرانی و اروپایی، به ویژه در کاشی کاری ها و کلاه فرنگی، در دوران قاجار ساخته شده است. این بنا با نام «دروازه ی میدان مشق» به عنوان دروازه ی ورودی به میدان مشق ساخته شده است که محوطه ای نظامی و در اختیار قشون بود. مدتی پس از ساخت این دروازه نخستین باغ همگانی شهر تهران با نام «باغ ملی» در زمین های درون میدان مشق ساخته شد و نام آن به «سردر باغ ملی» تغییر یافت. در بخش بالایی این بنا جایگاه دیدبانی، نقاره زنی و گذر نیروهای نظامی طراحی شده است.

رصدخانه مراغه از بزرگ‌ ترین و مشهورترین رصدخانه های اسلامی در جهان با ابزارآلات رصدی عظیم با دقت بالا در دوره قبل از اختراع تلسکوپ بوده است. این بنا به سفارش خواجه نصیرالدین طوسی فیلسوف، ریاضیدان و منجم بزرگ دوره ایلخانی و به فرمان هولاکوخان بر روی تپه‌ ای در غرب مراغه پایه ریزی شد. زیج معروف ایلخانی (زیج به معنی تعیین موقعیت و چگونگی حرکات ستارگان)  نیز در این مکان فراهم شد.

بناي رختشويخانه عام‌المنفعه و متعلق به دوره پهلوي است كه در سال 1307 به همت شهردار وقت زنجان علي‌اكبر توفيقي به منظور رفاه حال بانوان در بافت قديم و تاريخي شهر و در محله‌اي موسوم به باباجمال چوققوري (گودال باباجمال) احداث گرديده است. دليل انتخاب اين محل پايين بودن ارتفاع آن به منظور جمع‌آوري هرزآبها و استفاده مؤثر از آب قنات قلعه‌چي بوده است. اين بنا مختص بانوان بوده كه براي شست‌وشو استفاده مي‌شده و آقايان در زمان داير بودن مجموعه به هيچ وجه حق ورود به آن را نداشتند. استفاده از خدمات اين مجموعه براي عموم رايگان بوده است.

این خانه با 140 سال قدمت يكی از زيباترين خانه‌های به يادگار مانده از معماري دوران قاجار در شهركرد است. بخش مهم اين خانه، كه تالار يا اتاق آيينه ناميده می ‌شود، در واقع اتاق شاهنشينی به شكل چليپايی است كه در معماری مسكونی قاجاری بسيار ديده می ‌شود. اتاق آيينه بخشی از عمارتی بزرگ متعلق به خانواده محموديه است كه دارای فضاهايی بزرگ، باربند، ميان‌ سرا، اندرونی، حياط خلوت، انبارها و اتاق‌هایی با تزیینات آینه است.

چَک چَک یکی از زیارتگاه های مهم و شناخته شده ی زرتشتیان است که در دل کوه واقع شده است. هرساله از روز ۲۴ خرداد، به مدت چهار روز، زرتشتیان بسیاری در این مکان گرد هم آمده و به نیایش می پردازند. جشن مهرگان نیز هر سال در این زیارتگاه برگزار می شود. بنا به روایات، این مکان محل پناه آوردن نیک بانو دختر یزدگرد (پادشاه ساسانی) از دست مسلمانان بوده است. معماری ساختمان های این محوطه در هماهنگی کامل با توپوگرافی منطقه هستند و ساختمان ها بر روی یک شیب به صورت پلکانی در تقریباً پنج طبقه ی نامنظم قرار گرفته اند، به طوری که بام طبقه ی اول حیات طبقه ی دوم است و آتشکده در درون غاری در بالاترین نقطه ی زیر کوه واقع شده است. برای ورود به زیارتگاه آداب خاصی باید رعایت شود. درِ ورودیِ آتشکده فلزی با رویه ی طلایی با نقش هخامنشی است.