شهر باستانی شوش از مهم ترین و باشکوه ترین سکونتگاه های شناخته  شده در جهان با قدمتی حدود 4000 سال پیش از میلاد (بنا به نظریاتی 7000 سال پیش از میلاد) است. این محوطه ی تاریخی، به عنوان کهن ترین شهر جهان، روزگاری مرکز برخورد دو تمدن «میان رودان» و «عیلام» بوده است. زندگی شهرنشینی همچنان در این منطقه ادامه دارد. دراین شهر باستانی علاوه بر عیلامی ها (به معنای سرزمین خدایان)، اقوامی نظیر آشوری ها، هخامنشیان، سلوکیان، پارتیان، بابلی ها و ساسانیان حکمرانی داشته اند.

مجموعه ی بازار تاریخی تبریز، وسیع ترین مجموعه ی مسقف ایران و جهان، به عنوان یک بلوک شهری، مهم ترین و کامل ترین سازمان اجتماعی در بین بازارهای ایران به شمار می رود. این مجموعه شامل زیرمجموعه های مختلف تجاری، مذهبی، فرهنگی، بهداشتی، ورزشی و مسکونی است که خانه های تاجران نیز در اطراف آن قرار دارد. سبک معماری، طاق ها و گنبدهای بلند آن، تنوع وسیع سازه های آجری به هم پیوسته، آرایش مغازه ها، کثرت سراها و تیمچه ها و وجود انواع مشاغل این بازار را نمونه ای عالی از محیط تجاری و ارتباط آن با زندگی اسلامی و شرقی ساخته  است. نحوه ی نامگذاری عناصر بازار به گونه ای بوده است که گاه براساس حرفه ی بازرگانان و صنعتگران نام بانی و سازنده ی بازار یا آن راسته را بر آن می نهادند. این نامگذاری همچنین با توجه به موقعیت و محل بازار، بر حسب وطن یا مذهب بازرگانان و پیشه وران و گاهی نیز با توجه به اندازه یا شکل خاص آن مکان اعمال می شده است.

مجموعه فرهنگی تاریخی تخت سلیمان ناحیه ای است که در ادوار مختلف محل سکونت اقوامی نظیر مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغولان بوده است. تخت سلیمان بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و مهم ترین عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به شمار می رفت و به روایتی زادگاه زرتشت پیامبر بوده است.

زیگورات دوراونتاش (آشوری: Dūr Untaš؛ ایلامی: Āl Untaš dNapiriša) که بیشتر با نام چُغازَنبیل شناخته می‌شود، نیایشگاهی باستانی است که حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد در تمدن ایلام ساخته شد. این زیگورات، بنای مرکزی محوطه باستانی به‌جای مانده از مجموعه‌ی ایلامی دوراونتاش است که نزدیک شوش در استان خوزستان قرار گرفته. چغازنبیل در سال ۱۹۷۹ میلادی به عنوان اولین اثر تاریخی از ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت و معماری منحصر به فرد آن، در کنار زیگورات‌های کشف شده در میاندورود، برای باستان‌شناسان و علاقه‌مندان به تاریخ و میراث فرهنگی جهانی شناخته شده است.

چهار عنصر اصلی در آیین زرتشت یعنی آسمان، زمین، آب و گیاهان در طراحی سبک منحصر به فرد معماری باغ های ایرانی نقشی اساسی ایفا می کنند. این عناصر به نحوی می کوشند تصویری از باغ بهشت را، که در الگوی باغ ایرانی آسمان را به زمین آورده یا به عبارتی زمین را به آسمان برده  است، القا کنند. باغ ایرانی به عنوان نمونه ی بارز فرهنگ ایرانی در جهان دارای سه ساختار و طراحی منحصر به فرد است. نخستین ساختار آن این است که در مسیر عبور جوی آب قرار دارد. دوم اینکه در میان دیوارهای بلند محصور است و سومین ساختار مربوط به داخل این باغ است که در آن عمارت تابستانی و استخر آب قرار دارد.

روستای قِهی روستایی در ۸۰ کیلومتری شرق اصفهان و ۳۵ کیلومتری شهرستان ورزنه و از توابع شهرستان جلگه شهرستان اصفهان قراردارد .روستای تاریخی قهی در تاریخ ۲۳ مهر ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۳۶۰۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.  نام این روستا که براساس روایات متعلق به دوره‌های قبل از اسلام و در واقع به نام کهی بوده به معنای جای پست مقابل واژه کوهپایه‌است. باستان‌شناسان معتقدند مسجد جامع قهی پیش از اسلام آتشکده زرتشتیان بوده‌است.

از روستاهای قدیمی شهرستان خور، مهرجان یا مهرگان است که در گویش محلی مهرگون تلفظ می‌شود. قدیمی‌ترین سنگ نبشه این روستا مربوط به قرن هشتم و نهم ه.ق است.

یکی از روستاهای ییلاقی که در متون قرون سوم و چهارم هجری با نام «ارا» و «ارابه» یاد شده است و مردم خور به آن «ایرا» می‌گویند. ایراج دارای قلعه‌ای قدیمی است که روی ارتفاعی در روستا واقع شده و در سال 1327 قمری در درگیری بین قوای دولتی با رمضان خان باصری  از آن آسیب دید. از دیگر آثار تاریخی ایراج می‌توان به سرو کهن اشاره کرد که دارای ارتفاعی بیش از 50 متر و عمری حدود یک هزار سال است.  

قارنه روستای کوچکی است که در فاصله ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان اصفهان واقع در پناه گاه حیات وحش (پارک ملی) کلاه قاضی واقع شده است. به دلیل قرار گرفتن کوه قارنه در غرب روستا آب و هوای این روستا خنک‌تر و مرطوب‌تر از روستاهای مجاور خود می‌باشد. آخرین روستای براآن جنوبی و دروازه ورودی منطقه جرقویه است.

کزج روستایی بسیار زیبا از توابع بخش خورش رستم شهرستان خلخال است و فاصله این منطقه از خلخال ۵۷ کیلومتر و از هشتجین ۱۷ کیلومتر می‌باشد. رودخانه قزل اوزن از ۱ کیلومتری غربی این روستا می‌گذرد. این روستا جزو 10 روستای دارای بافت با ارزش معماری و تاریخی کشور می باشد و  معماری خاص اماکن مسکونی، قرار گرفتن در کوهپایه، بهره‌مندی از طبیعت بکر و زیبا، جاری شدن رودخانه قزل اوزن درست از بین باغات روستا، قدمت و پیشینه تاریخی و صنایع دستی موجب گردیده‌است که این روستا به یکی از جاذبه‌های توریستی استان اردبیل تبدیل گردد.