در كشور تاجيكستان 58 ناحيه وجود دارد. در هر ناحيه تعدادی منطقه، شهر و روستا وجود دارد. در اين بخش اسامی ناحيه‌ها و استانی كه در آن قرار دارند، معرفی می‌شوند.

در قرون 2 و 3 قبل از میلاد مسيح منطقه درّه کافرنهان و مناطق اطراف آن بخشی از امپراطوری یونانی- باختری بود. اين مطلب از سكّه‌هايي كه در ولايت قشقا دريا، حوالی شهرِكتاب يافت شد، تاييد می‌شوند. اكثر اين سكّه‌ها مضروب دوران اوكراتيدس می‌ باشند. این مناطق در قرون 1 قبل از میلاد تا 3 پس از میلاد بخشی از امپراطوری کوشان شد. در قرن 8 این ناحیه(همراه با سایر  مناطق آسیای مرکزی) توسط اعراب مورد تهاجم قرار گرفت و بالاخره در قرون 14 و 15 به تیمور تعلق یافت.

یک کشف کاملاً اتّفاقی انگیزه را برای یک کشف بزرگتر بالا برد. در سال 1976  عاشورعلی مقيم روستای عوض‌علی بعد از بازدید از یک موزه تاریخی در شهر  پنجکنت باستان‌شناسان را درباره‌ی یافته جالب توجّه خودش مطّلع ساخت. او یک  تبر برنز را نزدیک خانه خودش پیدا کرده بود. عاشورعلی متوجّه شده بود كه  تبری كه او پيدا كرده شباهت زيادی به تبری دارد كه در موزه برای نمايش قرار  گرفته است. تبری كه در موزه قرار داشت یک تبر برنز بود که در اواخر قرن 19  در روستای يار در منطقه پنجکنت یافت شده بود.

تاجيكستان هم اكنون دارای چهار ولايت يا استان می‌باشد. استان تحت امر مركز  به مركزيت شهر دوشنبه، استان سغد در شمال كشور به مركزيت شهر خجند، استان  ختلان در جنوب تاجيكستان به مركزيت شهر قرغان‌تپّه و استان خودمختار بدخشان  در شرق تاجيكستان به مركزيت خاروغ.در تاجیکستان هر ولایت، (معادل  استان در تقسیمات کشوری ایران) به چندین ناحیه، (معادل شهرستان در ایران) و  هر ناحیه به چندین جماعت دهات، معادل دهستان، در (تقسیمات کشوری ایران) و  هر جماعت، به چندین ده تقسیم می‌شود.

در سال 1877 ميلادی در کنار آمو‌دریا (در زمان‌های باستان این قسمت از  رود‌خانه و ریزآبه‌هایش به جیحون معروف بوده‌اند.) ساکنین محلّی یک گنج  بزرگ در نزدیکی تخت‌ قباد[2] یافتند که شامل بیش از 2000 سکه‌ی طلا و نقره و  بسیاری از آثار هنری طلايی متعلّق به دوره‌های هخامنشی و باختری-يونانی[3]  می‌شد. گنج به سه تاجر بخارایی که با کاروان‌هایشان عازم شمال هند  (پاکستان امروزی) بودند فروخته شد.

در قرون وسطی منطقه پامیر به دلیل استخراج نقره شهرت داشت. این استخراج در  قرن 10 با بهره‌برداری از ذخایر نقره نزدیک رودخانه توقوزبالاك در کناره  سمت چپ رودخانه غُند، در محدوده‌ی بچار آغاز شد. سرمایه‌سازی از ذخایر این  ناحیه منجر به توافق معدن‌چیان و متخصّصان ذوب‌آهن در چرتيم، ورشز، شازود،  ميانه‌كوه، و بسیاری دیگر شد. استخراج در سطح وسیع نبود. استخراج در قرن 11  در طی "بحران نقره" رشد زيادی کرد؛ ذخایر نقره توسعه یافتند و در  پامیرشرقی به شدت مورد بهره‌بردای قرار گرفتند.

بالجوان يك منطقه تاریخی در تاجیکستان است. نتایج حفّاری‌های طولانی مدت باستان‌شناسی در كوروكسای در نزدیکی بالجوان امروزی ثابت می‌کند که 200-800  هزار سال پیش زندگی گیاهی جلگه‌ای و بدون درخت در این ناحیه نفوذ داشته است و حیوانات عجیبی همچون اسب‌ها، کرگدن‌ها، میمون‌های ‌وابسته به میمون‌های دم‌کوتاه امروزی، ببر‌های دندان شمشیری، زرّافه‌ها و نیاکان فیل‌ها می‌زیسته‌اند. بیش از هزار سال پیش بالجوان جزئی از حکومت سامانی بود.

پس از استقلال تاجيكستان يك گروه شبه‌نظامی در اين كشور وجود داشت كه در  سال 1993 وزير دفاع وقت، الكساندر شيشليانكف كوشش كرد آن را تبديل به يك  نيروی مسلح كند. پس از انحلال فرماندهی مشترك كشورهای هم‌سود در سال 1993  لشكر زرهی 201 تحت فرماندهی روسيه در‌آمد. قبلاً قرار بود تاجيكستان و  كشورهای هم‌سود در اين فرماندهی شريك باشند.

گردنه‌ها و گذرگاه‌های مهم ارتباطی كوهستانی

الفبای سیریلیک که عمدتاً در روسیه و برخی از کشورهای اروپای شرقی استفاده می‌شد، پس از تأسيس دولت شوروی در دهه 1920 در قلمرو آسیای میانه نیز رواج  یافت. به این ترتیب، فارسی زبانان آسیای میانه به جای استفاده از الفبای فارسی، در نوشته‌های خود حروف سیریلیک را به کار گرفتند. در تاجیکستان که بیشتر مردم به زبان فارسی سخن می‌گویند، الفبای سیریلیک به الفبای زبان تاجیکی معروف است.

منابع قابل توجّهی آب در حدود 460 کیلومتر مکعب، روی یخچال‌های طبیعی  متمرکز شده است. این یخچال‌ها در حدود 7820 کیلومتر مربع یا 5/5 درصد از کل  مساحت کشور را اشغال مي‌كنند. یکی از بزرگ‌ترین یخچال‌های درّه‌ای  کوهستانی جهان، یخچال فدچنکو[1] (652 کیلومتر مربع با حدود 70 کیلومتر طول)  در پامیر واقع شده است. در کل می‌توان گفت: بیش از 60 درصد از کلّ  یخچال‌های آسیای مرکزی در تاجیکستان قرار گرفته‌اند، که بیشتر آنها در شمال  و شرق پامیر می‌باشند.

باختر، کشوری باستانی در آسیای مرکزی است، که امروزه در منطقه جنوب  تاجیکستان، ازبکستان و شمال افغانستان واقع شده است. از باختر به عنوان  منبع عتیقه نام برده مي‌شود. یک منطقه که طلای بسیاری از آنجا استخراج  می‌شده و اسب‌های باشکوهی را می‌پرورانده است. در گنج معروف آمو‌دریا که در  قرن 19 در کناره راست رودخانه‌ی پنج یافت شد، تعداد زیادی از اقلام طلایی  همراه با تصاویری از اسب‌ها با ویژگی‌های واضحی از گونه‌های بومی منطقه  وجود داشت. رودخانه‌های پنج و وخش در وسط این منطقه جریان دارند و بعد از  بهم پیوستن، رودخانه بزرگ آمو‌دریا که در دنیای باستان به جیحون معروف بوده  است را به وجود می‌آورند. ناحیه پهناوری بین وخش و پنج (یعنی کناره چپ  درّه وخش) به نام منطقه ختل وجود داشته است. در تاریخ باستان، ختل یک قسمت  از بخارا بوده است.

كوهستان ‌فان مقصد توريستی مشهوی است كه در شمال غربی تاجيكستان واقع شده است. منطقه كوهستانی فان برای ديدار بسيار مناسب است. يك جاده‌ی آسفالت دوشنبه را به بزرگترين درياچه‌ی منطقه يعنی درياچه اسكندركول می‌رساند. جاده‌ای ديگر از سمت شهر خجند و شهر استروشن و گردنه 3376 متری شهرستان و جاده‌ای ديگر از شهر پنجكنت به درياچه زيبای اسكندركول می‌رسد. اكثر  جاده‌های مناطق كوهستاني‌ فان بدون آسفالت و شوسه می‌باشد. در عين حال مسيرهای اصلی آسفالته می‌باشد.

کوه‌های فان، غربی‌ترین بخش رشته‌کوه پامیر-آلای، یک مانع طبیعی عظیم هستند که در استان سغد شمال تاجیکستان، رشته‌کوه‌های زرافشان و حصار را قطع می‌کنند. این کوه‌ها بلندترین بخش رشته‌کوه زرافشان را تشکیل می‌دهند و چه با پای پیاده و چه با ماشین به آن‌ها نزدیک شوید، نمی‌توانید از عظمت و  زیبایی آن‌ها شگفت‌زده نشوید.این کوه‌ها که اغلب به‌عنوان جواهرات تاجیکستان به‌دلیل دریاچه‌های فیروزه‌ای و آبی‌آسمانی‌شان شناخته می‌شوند، پوشیده از درختان ارس و دیگر جنگل‌های بومی هستند. جمعیت انسانی در این منطقه امروزه کم‌تراکم است، اگرچه در دوران باستان شهرهای بزرگی در اینجا وجود داشتند، امّا مزیت این وضعیت این است که گیاهان و جانوران به خوبی رشد می‌کنند و به راحتی می‌توان به طبیعت بکر پناه برد.

استفاده از لباس‌های اروپایی در بین مردم تاجیک پس از سلطه روس‌ها بر آسیای میانه از اواخر قرن نوزدهم رایج شد و نام‌های بسیاری برای پوشاک‌های نو وارد زبان نوشتاری مردم شد؛ واژه‌هایی مثل کاستیوم(کت) بریوک(شلوار)  پلتا(پالتو) و پلش(بارانی).

بهترین زمان برای سفر به تاجیکستان به‌طور کلی از اردیبهشت تا مهر (می تا اکتبر) است، زمانی که آب‌وهوا در بیشتر مناطق معتدل و دل‌پذیر بوده و  جاده‌های کوهستانی قابل‌دسترسی هستند. در این ماه‌ها، دشت‌های شمالی و دره‌های سرسبز مانند رودخانه زرافشان و دریاچه اسکندرکول در اوج زیبایی خود قرار دارند و فرصت‌های بی‌نظیری برای طبیعت‌گردی و کوهنوردی فراهم می‌کنند. همچنین، جشنواره‌های فرهنگی و رویدادهای محلی در این فصل‌ها برگزار می‌شوند که می‌توانند تجربه‌ی سفر را غنی‌تر کنند.  

اگر در بزرگراه پامیر جایی بین گذرگاه كايتزيك[2] (4271 متر) و علی‌چور  رانندگی کنید، به تابلویی برمی‌خورید كه شما را از جاده اصلی خارج كرده و  به دریاچه‌های زيبای بلنكول و ياشيكول راهنمایی می‌كند.[3] پیچ‌‌ جاده  ياشيكول در کیلومتر 145 بعد از مرغاب است. جاده فرعی بلنكول در حدود 18  کیلومتری جاده اصلی قرار دارد و از بلنكول تا دریاچه‌ی ياشيكول هم 15  کیلومتر دیگر باید راه پیمود. ياشيكول به معنی دریاچه سبز است. این دریاچه  در ارتفاع 3700 متری از سطح دریا قرار داشته و 19 کیلومتر طول و 1 تا 4  کیلومتر عرض دارد. همچنين اين درياچه در عمیق‌ترین نقطه، حدود 50 متر عمق  دارد.

در پایان نخستین هزاره‌ی قبلا از میلاد مسیح ساخت قلعه‌های محکم به منظور  جلوگيری از تهدید حملات نظامی همسایگان آغاز شد. نخستین قلعه در تاجيكستان  يمچون بود. روستايی به همين نام نيز در نزديكی قلعه وجود دارد. عدّه‌ای  قلعه يمچون را كافر‌ قلعه نيز می‌نامند. قلعه يمچون در قرن 3 قبل از میلاد  در کناره‌ی سمت راست رودخانه‌ی پنج روی تپّه ماهورهای رشته کوه وَخَن[2]  ساخته شده است. قلعه‌ روی یک پرتگاه قرار دارد و دائماً با ریزابه‌های  رودخانه‌های پنج، شسته می‌شود. مسيرهای زير قلعه بسيار شيب بوده و در تمام  طول سال دست نیافتنی هستند. آنها در طراحی قلعه مورد استفاده قرار  گرفته‌اند.

در كنار رود زرافشان، در قسمت پايان دهِ ويشب، واقع در ولايت سغد تاجيكستان  مزار مباركي وجود دارد كه مردم آن را منسوب به عارف نام‌آور و آفتاب عالم  عرفان شمس‌الدّين تبريزي مي‌دانند. اين روستا حدوداً 200 كيلومتر تا شهر  دوشنبه پايتخت تاجيكستان و 250 كيلومتر تا شهر سمرقند فاصله دارد. مردم  روستاي ويشب و روستاهاي اطراف تمامي مراسم و سنّت‌هاي مذهبي خود را در اين  مزار انجام مي‌دهند. علاوه بر اين از شهرهاي بزرگي همچون سمرقند و بخارا،  پنجكنت، استروشن، خجند و مناطق ديگر مردمان زيادي به زيارت اين سلطان  عارفان مي‌رسند و اعتقاد و اخلاص بي‌پاياني نسبت به ايشان دارند. مردم اين  مزار را با نام مزار مولانا محمّد شمس‌الدّين محمّد‌ابن علي‌ابن ملك داد  سبزپوش تبريزي مي‌شناسند.

چهل‌ و‌ چهار چشمه مکان بسیار معروفی در تاجیکستان و کشور همسایه ازبکستان  است، زیرا از دامنه‌ی تپّه کوچکی که قبلاً صحرا بوده است پنج چشمه‌ی بزرگ  از زیر زمین بیرون می‌آید که به 39 چشمه کوچکتر تقسیم می‌گردند. آب چشمه‌ها  با هم جریان می‌یابند تا کانالی پر از ماهی به عرض 12تا 13متر تشکیل دهند.  جالب است بدانید ماهی‌ها به طرف پایین رودخانه شنا نمی‌كنند بلکه در 8  الی9 متری ابتدای آن می‌مانند.

سنگ‌نگاره‌ها يا نقّاشی‌های حک شده روی سنگ، دسته‌ی متفاوتی از آثار تاریخی  را ارائه می‌دهند. منطقه‌ی پامیر با بیش از 50 مکان غنی‌ترین منطقه دارای  نقّاشی‌های سنگی در تاجیکستان است. این نقّاشی‌ها را می‌توان در  درّ‌ه‌های رود‌خانه‌ی غُند، سدّ چرتوم، پنج، در نزدیکی نمتگوت، لنگر،  پارشنو، شاه‌دارا، ياژولام، شمال روستای آق‌جلگه و در ورودي رودخانه برتنگ  یافت. همچنين در امتداد ساحل رود زرافشان و شاخه‌های آن در سلسله جبال  قوراما به مقدار زياد تصويرهای روی سنگ پيدا شده‌اند

مجتمع ساختمانی مذهبی بزرگی به نام مقبره شيخ‌ مصلح‌الدّين در مركز تاريخی  شهر خجند واقع شده و به نام مصلح‌الدّين‌ خجندی كه شاعر و حاكم شهر بوده و  در قرن دوازدهم می‌زيسته نامگذاری شده است. زندگی‌نامه وی به نام مناقب[1]  حفظ و نگهداری شده است. بر طبق افسانه قومی شيخ‌ مصلح‌الدّين فرد  شگفت‌انگيز و مقدّسی بوده است. بعد از مرگش وی ابتدا در روستای اونجی به  خاك سپرده شد كه در حومه خجند قرار دارد. مدّتی بعد پيروانش خاكستر شيخ را  به مكانی كه هم اكنون مقبره اوست منتقل كردند و آرامگاه بزرگی بر روی قبرش  ساختند.

استروشن  (به تاجیکیИстаравшан) بونجیکت قدیم، در کوهپایه های شمالی رشته کوه های  ترکستان واقع شده و یکی از قدیمی ترین شهرهای ولایت سغد در کشور تاجیکستان  است. این شهر در نزدیکی شهر خجند و رودخانه سیردریا قرار گرفته و مدتی نیز  با نام اوراتپه یا اوراتیوپه شناخته می شده است.

حمل‌ونقل در تاجیکستان، با توجه به طبیعت کوهستانی و جاده‌های پرپیچ ‌و خم این کشور، یکی از موضوعات مهم برای مسافران است. از وسایل نقلیه عمومی مانند مینی‌بوس‌ها (ماشروتکا) و تاکسی‌های اشتراکی در شهرهای بزرگی چون دوشنبه و خجند تا پروازهای داخلی به مناطق دورافتاده مانند خاروغ، گزینه‌های مختلفی برای جابه‌جایی وجود دارد. با این حال، به‌دلیل کمبود راه‌آهن و شرایط بعضاً دشوار جاده‌ای، برنامه‌ریزی دقیق برای سفر زمینی ضروری است. آشنایی با سیستم حمل‌ونقل محلی و صبر کافی، به شما کمک می‌کند تا از سفر در این کشور زیبا لذت ببرید.

درّه‌ی‌ حصار منطقه وسیعی کوهستانی است به طول تقریباً 70 کیلومتر و 2 الی  18 کیلومتر پهنا كه رودخانه‌های كافرنهان،قره‌تاغ و رودخانه شیرکنت از آن  می‌گذرد.مردم در این منطقه در اوایل عصر حجر، 3 الی4 هزار سال قبل از میلاد  ساکن بوده‌اند. بعد‌ها این منطقه بخشی از باختر و سپس بخش‌های  یونانی-باختری و کوشان می‌شود. آثار باقیمانده از سنگ‌چین‌های گرد و مستطیل  شکل ساخته دست بشر در مناطق باستانی که در میان ساکنین محلّی به تيپا  معروف هستند در تعداد زیادی از باستان‌شناسی‌ها یافت شده که گواه این موضوع  هستند.

به‌ گزارش باشگاه خبرنگاران، در اوایل سدة 20 "صدرالدین عینی"،" حاجی یوسف  میرزا فیاض‌اف"، شریف‌جان مخدوم صدر ضیاء، میرزا محمدعظیم سامی، میرزا  سلیم‌بیک سلیمی، محمداکرام ابن عبدالسلام معروف به داملاّ اکرامچه،  محمدصادق‌خواجة گلشنی، سعید شاه‌محمد، محمدعلی محمدسعید بلجوانی، افضل  مخدوم پیرمستی، میرصدیق‌خواجه حشمت، عبدالله‌خواجة عبدی، حاجی نعمت‌الله  محترم، سنگ‌محمد بدخشی، میرزا فضل‌علی بیک سرخ‌افسر، میرزا سراج‌الدین  حکیم، عالم‌خواجه ابن‌میرزا سعیدخواجة اشرف بخارایی، ملا عالم مخدوم خواجة  تاشکندی، شاه‌فتور محبت شاهزاده و دیگران در عرصه‌های گوناگون علم اثرهایی  آفریدند که در‌بارة احوال و آثار آنها در زیر اشاره می‌شود.

درست در مرکز شهر کولاب و در نزدیکی موزه مطالعات منطقه‌ای آرامگاهی قرار دارد که توسط درختان چنار صد‌ ساله احاطه شده و متعلق به شاعر، فیلسوف و  متفکّر قرن 14 ميلادي، میر‌ سیّد‌علی‌ همدانی است. میر سیّد‌علی‌ همدانی که در  برخی منطقه‌ها با نام‌های شاه همدان و امیر‌کبیر نیز شناخته می‌شود، در تاجیکستان عهد شوروی چهره‌ای شناخته شده نبود. تولّد میر سیّدعلی در دوازدهم رجب سال 714ق اتفاق افتاده است و به حساب ابجد كلمه "رحمه الله" تاریخ ولادت اوست؛ چنانكه "بسم‌ الله‌ الرحمن‌ الرحیم" تاریخ وفات او (786ق) می‌باشد و برحسب نقل ‌این كلمه مباركه را در موقع وفات بر لب داشته است.

تصاویر اسکناس‌های قدیمی کشور تاجیکستان

درّه رامیت از 45 کیلومتری شمال‌غربی دوشنبه شروع می‌شود. اين درّه با مناطق تفریحی پر‌شمار و چشمه‌های آب‌گرم در مناطق پايينی و از جنگل‌ها و رودخانه‌های زیبا در مناطق بالايی، يكی از زيباترين و بكرترين مناطق تاجيكستان محسوب می‌شود. شما می‌توانید با نيم ساعت رانندگی از دوشنبه به سوی شهر وحدت به این درّه برسید. رودخانه‌ی کافرنهان 378 کیلومتر طول دارد. سرچشمه سمت چپ آن رودخانه ساربا، از یخ‌ها و پهنه‌های برفی قاراتگين شروع شده و سرچشمه سمت راست آن از رودخانه سردی ميانه ‌در محدوده حصار آغاز می‌شود.

به طور کلّی می‌توان گفت: كشور تاجیکستان از سه حوزه عظیم کوهستانی   تیان‌شان، آلای و پامیر با ارتفاعی بین 300 و 7496 متر از سطح دریا تشکیل   شده است. این سرزمین عموماً به مناطق طبیعی زیر با آب‌و‌هوای متغیر از   ریزگرمسیری تا برف دائمی تقسیم می‌شود:

خجند دوّمين شهر بزرگ تاجيكستان می‌باشد، كه در شمال كشور واقع شده است،  يكی از قديمی‌ترين شهرهای تاجيكستان كه حدود 2300 سال قبل در طول دوران  الكساندر بزرگ تأسيس شد. طبق گفته‌ تاريخ‌ نويسان يونانی در سال 329 قبل از  ميلاد مسيح، الكساندر بزرگ قلعه‌ای بر روی رودخانه تانايس يا  ياكسارت (سيحون امروزی) بنا كرد، و با آن مرز طبيعی امپراطوری خود را  مشخّص كرد. وی آن را به نام خود ناميد و آن را با جنگجويان يونانی و جمعيّت  محلّی سكنی داد. البته اين قلعه در ابتدا يك شهر نبود. هر چند، بعدها به  دليل موقعيت جغرافيايی و استراتژيكی آن جمعيّت آن زياد شده و تبديل به شهری بزرگ شد. در تاريخ اين شهر به نام الكساندر يا اسخاتا شناخته می‌شود.

اگر به دنبال مقصدی بی‌نظیر، مقرون به صرفه و با فرهنگی آشنا اما پر از شگفتی هستید، تاجیکستان گزینه‌ای فوق‌العاده برای شماست! با پروازهای منظم و هفتگی از شهرهای مختلف ایران به دوشنبه، سفری راحت و خاطره‌انگیز در انتظار شماست.

اوّلین مستعمره در قلمرویی که هم اکنون تاجیکستان نام دارد، به دوره دوّم  عصر حجر(8.900.00 هزار سال پیش) برمی‌گردد.[1] یافته‌های باستان‌شناسی و  شواهد مکتوب هرودتس[2] و منابع تاریخی دیگر اطلاعاتی در مورد زندگی، رسوم،  سنّت‌ها، حرفه، فرهنگ و روابط تجاری مردمی که در ابتدای تاریخ این منطقه در  آنجا زندگی می‌کرده‌اند، فراهم می‌كنند.

موزه تاریخی شهر خجند چندين‌ سال پیش گشایش یافت. اين موزه هم‌ اکنون به  مهم‌ترین مکان دیدنی شهر تبدیل شده‌ و بازدید از آن جزء برنامه‌های حتمی  ميهمانان دوّمین شهر بزرگ تاجیکستان است. نمای ساختمان آن که به استحکامات  عظیم باستانی می‌ماند، یادآور دژ بزرگی است که زمانی در کرانۀ رود  سیر(سیحون) خودنمایی می‌کرد و گویا در سدۀ چهارم پیش از میلاد دیدبان‌گاه  لشکر اسکندر مقدونی بوده است. بازمانده‌های آن دژ کهن را می‌توان درست در  کنار همین ساختمان جدید امروزي به نظاره نشست. در واقع بنای جديد موزه  تاریخی خجند در گوشۀ راست همان دژ باستانی بنا شده ‌است.

جمهوری تاجیکستان در آسیای مرکزی بین عرض جغرافیایی 36 درجه و 40 دقيقه و   42 درجه و 05 دقيقه شمالی و طول جغرافیایی 31 درجه و 67 دقيقه  و 14 درجه و  75 دقيقه شرقی و در عرض یکسانی با یونان، ایتالیا و اسپانیا واقع شده است.  این کشور مساحتی در حدود 14310 کیلومتر مربع داشته و فاصله شرق تا غرب آن  700 کیلومتر و فاصله شمال تا جنوب آن نزدیک 350 کیلومتر می‌باشد. كلّ  مساحت‌ خشكي‌هاي تاجيكستان142700 كيلومتر مربع بوده و نزديك به 400 كيلومتر  مربع، مساحت آب‌هاي آن مي‌باشد.

جدول مسافت راه‌های تاجیکستان

لازوريت يا همان سنگ لاجورد يا لاژورد نام دیگر این سنگ معدنی است که طیف متنوعی از نیلی، بنفش، آبی‌ گل‌گندم یا سبز‌آبی دارد. منابع محدودی از  این سنگ در جهان وجود دارد. در افغانستان، تاجیکستان، روسیه و شیلی معادني  از اين سنگ پيدا شده است. بهترین سنگ‌های نیلی فقط در پامیر غربی و  افغانستان استخراج می‌شود و بسیار نادر است. نمونه‌های لاجورد معمولاً  به علّت نا‌خالصی خالدار یا راه‌راه هستند. کریستال‌های پریت طلایی،  پریت‌ سولفوریک این سنگ را به‌ نحو خاصی زیبا می‌سازد. لاجورد هرگز شکسته نمی‌شود حتّی وقتی حرارت داده می‌شود. این ویژه‌گی‌ها در زمان باستان شناخته شده بوده و برای تایید اصالت آن مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

گرم‌ چشمه در 2325 متری از سطح دریا در سراشیبی‌های غربی کوه‌های شاه‌دارا و  در امتداد رودخانه گرم‌چشمه واقع شده است. با بررسی توده عظیمی از رسوب  سنگ تراورتن که به پایین‌ رودخانه سرازیر شده و طی قرن‌ها متراکم شده و شکل  یافتند به اين نتيجه می‌رسيم كه گرم‌چشمه‌ باید چندین هزار سال قدمت داشته  باشد.[2] آب معدنی با بالاترین درجه هم در چشمه‌های آب‌گرم‌ کوچک و هم در  چشمه‌های آب‌گرم ‌بزرگ با ارتفاع 10 سانتی‌متر تا 5/1 متر فوران می‌كنند و  به سطح می‌آیند. تقریباً در هر ثانیه 5 تا 7 لیتر آب داغ از چشمه بیرون  می‌آید. آب همواره با گلوله‌های کلسیم آهک به قطر 5/0 تا 4 سانتی‌متر در  ترکیب با پودر سفید با ویژگی آهگی بیرون می‌آید.

دره یغناب در فاصله کمی بیش از ۱۰۰ کیلومتری دوشنبه، پایتخت تاجیکستان،  قرار دارد. مسیر دسترسی به این دره، جادهای خیره کننده است که در امتداد دره‌های تنگ و شیبدار و کنار رودخانه‌های زیبا امتداد می‌یابد. دره یغناب که توسط مردم محلی "بهشت روی زمین" نامیده می‌شود، خانه یغنابی‌ها، نوادگان سغدیان باستان است. این مردم به دلیل انزوا و دوری از دیگران، حتی  همسایگان خود، تعامل کمی با دنیای خارج دارند و به همین دلیل توانسته‌اند سنت‌ها و زبان خود را به شکلی قابل توجه حفظ کنند. اگرچه در دوره شوروی  بسیاری از روستاییان به اجبار به مناطق خشک تاجیکستان برای چیدن پنبه کوچانده شدند و بسیاری از آنها جان خود را از دست دادند، امّا این مردم  مقاومت کردند و خوشبختانه بازماندگان توانسته‌اند به سرزمین‌های اجدادی و  شیوه زندگی سنتی خود بازگردند. آن دوره تاریک از تاریخ اخیرشان اکنون پشت سر گذاشته شده است.  

سامانی (به تاجیکی: Сомонӣ) نام یکای پول کشور تاجیکستان است که از ۳۰ اکتبر سال ۲۰۰۰ یکای پول رسمی آن کشور اعلام و جایگزین روبل تاجیکستان شد. دولت تاجیکستان برای بزرگداشت خاندان سامانیان، نام پول رایج خود را «سامانی» گذارده است. هر هزار روبل تاجیکستانی برابر با یک سامانی قرار داده شد. بر روی اسکناس‌های سامانی چهره برخی از مشاهیر مشترک ایران و تاجیکستان نقش بسته است. برای نمونه بر روی اسکناس ۱۰۰ سامانی چهره اسماعیل سامانی و بر روی دیگر اسکناس‌ها چهره رودکی، پورسینا (ابن سینا) و میر سید علی همدانی دیده می‌شود. اسکناس‌های دیگر با سیمای مشاهیر معاصر تاجیکستانی مانند صدرالدین عینی، باباجان غفورف، میرزا ترسون‌زاده و دیگران آراسته شده‌است. کد بین‌المللی این یکای پول TJS است.

ابوعبدالله‌ رودکی پایه‌گذار و پدر شعر کلاسیک فارسی است که در اواخر قرن 9 و اوایل قرن 10 در طی سلسله سامانیان زندگی می‌کرد. او قصیده‌ها و شعر‌های  معروفش را به زبان فارسی می‌نوشت. رودكی یک خواننده و موسیقیدان با استعداد بود. او چنگ را به زيبايی می‌نواخت. نصر‌ بن‌ احمد ‌سامانی  (943-914م) رودکی را به بخارا دعوت کرد. رودكی بيشتر عمرش را در بخارا  گذراند و از زمانی که حامیش را در سال 937م از دست داد؛ دوران سختي و  تنگدستی وی شروع شد.

تاجیک/ تاجیکها، قومی مسلمان و فارسی زبان از نژاد آریایی، قدیمی‌ترین  ساکنان آسیای مرکزی و افغانستان و ناحیة سین‌کیانگ چین و عمده‌ترین جمعیت  جمهوری تاجیکستان می‌باشند. این قوم در شمال هندوستان، ازبکستان،  قرقیزستان، قزاقستان و ایران نیز پراکنده‌اند. شرقی‌ترین منطقة تاجیک‌نشین،  وادی سرکول سین‌کیانگِ چین است. تاجیک‌ها در ایران، عمدتاً در استان‌های  خراسان و سیستان و بلوچستان به سر می‌برند.[1] تاجیک‌ها خود را تُجیک  می‌نامند.

کشاورزی بخش اصلی اقتصاد تاجیکستان را تشکیل می‌دهد.این بخش به طور جدّی در  اثر جنگ‌های 1993‌‌-1992 صدمه دید و کشت و برداشت محصول مختل شد. محصول  اصلی در این کشور پنبه است که بیشتر 50 درصد آن در جنوب غربی کشور تولید  می‌شود. شرایط نامناسب آب‌و‌هوایی، درجه حرارت پایین و باران‌های سنگین  تولید را تحت تاثیر قرار داده‌اند. پنبه هر چند مرغوبیت پائینی در مقیاس  جهانی دارد امّا به عنوان اساس اقتصادی باقی مانده است.

در فوریه سال 1911 در مرکز پامير زلزله‌ای در مقیاس 9 ریشتر به وقوع پیوست و  سبب یک رانش عظیم شد که رودخانه مرغاب را مسدود کرد. قسمت پهناوری از سراشیبی‌های موزكال فرو ریختند و به آرامی روستای اوسای در زير حجم عظيمی خاك مدفون شد. تقریباً 90 سکنه از روستا کشته شدند. احتمالاً آنها هرگز نفهمیده‌اند چه اتفاقی افتاده است. مسدود شدن رودخانه سبب ایجاد یک دریاچه شد. دریاچه شروع به انباشتن آب رودخانه کرد و یک سال بعد از زلزله به  روستای سارز سرازیر شد. درياچه سارز درارتفاع 3000 متری واقع شده و  تقریباً 55 کیلومتر طول و به طور متوسط بين 1.5 تا 3.5 کیلومتر عرض دارد. درياچه سارز با حداکثر عمق تقریبی 500 متر مساحتی نزديك به 80 کیلومتر را  پوشش می‌دهد. دمای آب تقریباً 4 الی 6 درجه‌ی سانتی‌گراد است.

درياچه قره‌كول يا دریاچه سیاه بزرگ‌ترین منبع آب طبیعی در تاجیکستان است  که در شرق پامیر واقع شده و 3900 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این دریاچه  مساحتی در حدود 380 کیلومتر مربع را در بر می‌گیرد و متوسط تا 238 متر عمق  دارد. این دریاچه 33 کیلومتر طول و 23 کیلومتر پهنا داشته و یک رشته جزیره  بزرگ که از شمال به جنوب کشیده شده دریاچه را به دو قسمت کم‌عمق شرقی و  قسمت عمیق‌ غربی تقسیم کرده است.

تفاهم‌نامه همکاری در حوزه گردشگری بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری  تاجیکستان امروز، چهارشنبه ۲۴ بهمن‌ماه، در حاشیه دومین روز از هجدهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری تهران به امضای سید رضا صالحی‌ امیری، وزیر  میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایران، و جمشید جمعه‌ خان‌زاده، رئیس کمیته گردشگری دولت تاجیکستان، رسید.

آنچه باعث می‌شود سفر جاده ابریشم یک سفر بی‌نظیر، خاص و منحصر به فرد شود،  تعداد بالای آثار باستانی، تاریخی و فرهنگی آن است که در این سفر دیده  می‌شود. در سفر گروهی و فرهنگی جاده ابریشم بیش از 100 اثر باشکوه از نزدیک بازدید می‌شود. این لیست تعدادی از مکان‌هایی است که در سفر جاده ابریشم با هم خواهیم دید.

مجتمع حضرت‌بابا در قسمت شمال شرقی دهكده چهاركوه كنونی واقع شده و شامل  ساختمان‌های مذهبی متعدّدی است كه در امتداد يكديگر و روبروی آرامگاه يك  روحانی قرار گرفته است. جمعيّت محلّی روحانی را هستی پادشاه يا هستی امير  يا امير‌ حمزه صاحبقران می‌نامند.(صاحبقران به معنی استاد و منظومه‌ی ستاره  خوش يمن می‌باشد.)

چشیدن غذاهای ویژه تاجیکستان یکی از نکات برجسته هر بازدید از این کشور است. نه تنها مواد اولیه تازه و خوشمزه به صورت محلی تولید می‌شوند، بلکه موقعیت این کشور در جاده ابریشم باعث شده است که برای قرن‌ها، غذاهای ملّی متنوع آن تحت تأثیر فرهنگ‌های چین، روسیه، ایران و شبه‌قاره هند قرار بگیرد. در این‌جا هشت غذای برتر معرفی می‌شوند که آشپزی تاجیکستان را از  کشورهای همسایه متمایز می‌کند:

تاریک هنگام به مرز خجند رسیدیم. پیش از ورود به داخل قرارگاه مرزی هیچ چراغ نبود و ما جمعی مسافر خسته و دلتنگ و ناکام، لنگ لنگان بار خود را کشیدیم و با ازبکستان و مرزبانان نامهربان آن وداع گفتیم. پاهایمان سنگین می‌رفتند زیرا دل در سمرقند وانهاده بودیم به آرزوی دیدارهای بیشتر که آیا میسر شود...