یکی از سوالات اساسی علاقمندان به سفر تاجیکستان اینست که آیا امکان سفر با اتوبوس یا قطار وجود دارد یا خیر؟ در جواب این سوال اساسی بیشتر علاقمندان به سفر تاجیکستان می توانم به صورت کوتاه و مختصر پاسخ بگویم که خیر. نه امکان سفر با قطار به سمت کشور تاجیکستان وجود دارد و نه با اتوبوس.

قرغان‌ تپّه بزرگ‌ترین مرکز فرهنگی صنعتی درّه‌ی وخش در 97 کیلو‌متری جنوب  دوشنبه واقع است. مطابق با برخی تحقیقات قرغان‌ تپّه در قرن 7 به وجود آمده  اگر چه برخی قدمت آنرا بسیار بیشتر می‌د‌انند. شهر در قسمت بالایی درّه‌ی وخش و در مرکز یک مرغزار واقع است. در قرون وسطی این ناحیه را ختای و شهر  را ليواقند یا وخش می‌خواندند.

تاجیک/ تاجیکها، قومی مسلمان و فارسی زبان از نژاد آریایی، قدیمی‌ترین  ساکنان آسیای مرکزی و افغانستان و ناحیة سین‌کیانگ چین و عمده‌ترین جمعیت  جمهوری تاجیکستان می‌باشند. این قوم در شمال هندوستان، ازبکستان،  قرقیزستان، قزاقستان و ایران نیز پراکنده‌اند. شرقی‌ترین منطقة تاجیک‌نشین،  وادی سرکول سین‌کیانگِ چین است. تاجیک‌ها در ایران، عمدتاً در استان‌های  خراسان و سیستان و بلوچستان به سر می‌برند.[1] تاجیک‌ها خود را تُجیک  می‌نامند.

به طور کلّی می‌توان گفت: كشور تاجیکستان از سه حوزه عظیم کوهستانی   تیان‌شان، آلای و پامیر با ارتفاعی بین 300 و 7496 متر از سطح دریا تشکیل   شده است. این سرزمین عموماً به مناطق طبیعی زیر با آب‌و‌هوای متغیر از   ریزگرمسیری تا برف دائمی تقسیم می‌شود:

استفاده از لباس‌های اروپایی در بین مردم تاجیک پس از سلطه روس‌ها بر آسیای میانه از اواخر قرن نوزدهم رایج شد و نام‌های بسیاری برای پوشاک‌های نو وارد زبان نوشتاری مردم شد؛ واژه‌هایی مثل کاستیوم(کت) بریوک(شلوار)  پلتا(پالتو) و پلش(بارانی).

اگر در بزرگراه پامیر جایی بین گذرگاه كايتزيك[2] (4271 متر) و علی‌چور  رانندگی کنید، به تابلویی برمی‌خورید كه شما را از جاده اصلی خارج كرده و  به دریاچه‌های زيبای بلنكول و ياشيكول راهنمایی می‌كند.[3] پیچ‌‌ جاده  ياشيكول در کیلومتر 145 بعد از مرغاب است. جاده فرعی بلنكول در حدود 18  کیلومتری جاده اصلی قرار دارد و از بلنكول تا دریاچه‌ی ياشيكول هم 15  کیلومتر دیگر باید راه پیمود. ياشيكول به معنی دریاچه سبز است. این دریاچه  در ارتفاع 3700 متری از سطح دریا قرار داشته و 19 کیلومتر طول و 1 تا 4  کیلومتر عرض دارد. همچنين اين درياچه در عمیق‌ترین نقطه، حدود 50 متر عمق  دارد.

درّه یغناب تقریبا از 150 كیلومتری شمال پایتخت تاجیكستان (شهر دوشنبه)  شروع می‌شود. درّه كمی قبل از گذرگاه انزاب شروع شده و حدود 60 كیلومتر طول  دارد. درّه توسط رودخانه‌های كومبیل و برزنگا شكل گرفته كه از  یخچال‌های طبیعی تقاطع كوهستانی تاك‌علی سرچشمه می‌گیرد. انشعابات  رودخانه‌های یغناب به رودخانه زرافشان جاری می‌شود و محدوده‌ی زرافشان را از محدوده حصار جدا می‌كند. قسمت بالایی درّه به دلیل چمن‌زارهای باشكوه به  دامنه كوه‌های آلپ مشهور می‌باشد. منطقه جمعیت دائمی ندارد. تنها در تابستان چوپان‌ها، گاوهایشان را برای چرا به اینجا می‌آورند.

ابوعبدالله‌ رودکی پایه‌گذار و پدر شعر کلاسیک فارسی است که در اواخر قرن 9 و اوایل قرن 10 در طی سلسله سامانیان زندگی می‌کرد. او قصیده‌ها و شعر‌های  معروفش را به زبان فارسی می‌نوشت. رودكی یک خواننده و موسیقیدان با استعداد بود. او چنگ را به زيبايی می‌نواخت. نصر‌ بن‌ احمد ‌سامانی  (943-914م) رودکی را به بخارا دعوت کرد. رودكی بيشتر عمرش را در بخارا  گذراند و از زمانی که حامیش را در سال 937م از دست داد؛ دوران سختي و  تنگدستی وی شروع شد.

در پایان نخستین هزاره‌ی قبلا از میلاد مسیح ساخت قلعه‌های محکم به منظور  جلوگيری از تهدید حملات نظامی همسایگان آغاز شد. نخستین قلعه در تاجيكستان  يمچون بود. روستايی به همين نام نيز در نزديكی قلعه وجود دارد. عدّه‌ای  قلعه يمچون را كافر‌ قلعه نيز می‌نامند. قلعه يمچون در قرن 3 قبل از میلاد  در کناره‌ی سمت راست رودخانه‌ی پنج روی تپّه ماهورهای رشته کوه وَخَن[2]  ساخته شده است. قلعه‌ روی یک پرتگاه قرار دارد و دائماً با ریزابه‌های  رودخانه‌های پنج، شسته می‌شود. مسيرهای زير قلعه بسيار شيب بوده و در تمام  طول سال دست نیافتنی هستند. آنها در طراحی قلعه مورد استفاده قرار  گرفته‌اند.

آنچه باعث می‌شود سفر جاده ابریشم یک سفر بی‌نظیر، خاص و منحصر به فرد شود،  تعداد بالای آثار باستانی، تاریخی و فرهنگی آن است که در این سفر دیده  می‌شود. در سفر گروهی و فرهنگی جاده ابریشم بیش از 100 اثر باشکوه از نزدیک بازدید می‌شود. این لیست تعدادی از مکان‌هایی است که در سفر جاده ابریشم با هم خواهیم دید.